شجاعت در زور بازو نیست در فهمیدن است
متن کتاب قرائت شده در کلاس
ابن تیمیه در باب دفع تعارض و تضاد میان عقل و شرع، کوشش بسیار کرده و کتابی بزرگ تحت عنوان دَرء تعارض العقل و النقل به رشته تحریر درآورده است. او در این کتاب می‌کوشد هرگونه تضاد و تعارض میان عقل و شرع را از میان بردارد. ابن تیمیه خود را طرفدار عقل و استدلال می‌داند ولی عقل را من حیث هو عقل نمی‌خواهد. او عقلی را می‌خواهد که در جهت تأمین مقاصد و آرزوهایش بکار رود. به همین جهت در جایی از همین کتاب عقل را عرض دانسته و حتی تا سر حد غریزه تنزّل داده است.
او مدعی است که مسلمانان نیز از کلمه عقل همان چیزی می‌فهمند که او منظور می‌کند. البته این مساله که عقل عرض یا غریزه شناخته شود مساله ای نیست که تنها ابن تیمیه ابراز داشته است. کم نیستند کسانی که در این مساله با ابن تیمیه هم رأی و هم مشرب به شمار می‌آیند. آنچه ابن تیمیه بیش از دیگران به آن پرداخته و آن را اساس بسیاری از استدلال‌های خویش ساخته همان چیزی است که می‌توان آن را تعدد شخصی یا تعدد نوع عقل نام نهاد.
توضیحات دکتر دینانی: شجاعت در زور بازو نیست در فهمیدن است
عقل به حسب نوع متفاوت است یا به حسب اشخاص؟ حکماء عقول ده‌گانه شمرده‌اند که یک عقل است اما مراتب متفاوت دارد. هیچ کس عقل کامل نیست. یک عقل کامل در جهان هست. هرکسی هرچی بتونه بالا بره به صواب نزدیکتره و کمتر خطا میره.
حالا بالا رفتن چیه؟ این بالا هم بالای جغرافیایی نیست. کلمه «بالا» رو هم باید فهمید که بالا رفتن یعنی چی؟ یعنی مثلا کره مریخ برود؟ یک آدم احمق به کره مریخ برود همان احمق بر میگردد. چنین نیست که تو کره مریخ رفت عاقل تر بشود. گفت خر عیسی اگر به مکه رود بازگردد هنوز خر باشد. ممکنه در اعماق زمین هم بری ولی عاقل باش.
عقل یعنی وسعت عقل. گسترش عقل. درک کلیات و لوازم حرفها؛ یعنی منطقی فکر کنه و حتی کم کم میتونه به فرا منطق هم برود. این تعالی یعنی هی بالا و بالاتر نه بالای جغرافیایی، نه بالای جهتی. تعالی عقل به گسترش عقل و به ورزیدگی عقل و دوری از اوهام است. یعنی به نوکر خیالات و اوهام نبودن است. هر چی بتواند اسیر خیالات و اوهام و حسیات و احساسات نباشد عقلانی‌تر است. تمام زندگی یعنی همین. مفتی به آدم نمیدهند طی راه است.
اصلا تمام شجاعت همین جاست. شجاعت به زور بازو نیست. به شمشیر زدن نیست. شجاعت به فهمیدن است. قبلا در همین کلاس گفته‌ام: اگر کانت هیچ حرفی نزده باشه جز این حرف، حرف بزرگی زده است. گفته: بشر، شجاعت فهمیدن داشته باش.
