تفاوت امکان و احتمال

وقتی می گوییم که «چیزی امکان دارد» و «چیزی احتمال دارد» آیا بین این دو گزاره فرق است؟ به عبارت دیگر تفاوت امکان و احتمال در چیست؟ امکان، راستگوتر است اما احتمال گاهی دروغ می‌گوید. آنچه ممکن است، ممکن است که اتفاق بیفتد اما تلاش می‌خواهد. اما احتمال گاهی فریب می‌زند، گاهی چیزی را محتمل می‌داند اما در حالی که ممکن نیست!

کلامی جناب شیخ الرئیس ابن‌سینا دارد که می‌فرماید: کلّما قرع سمعک من العجائب فذرهُ فی بُقعه‌الامکان ما لم یذرکَ عنه قائم البرهان؛ یعنی هرچه در این عالم شنیدی از عجائب و غرائب، تعجب نکن. آن را ممکن بدان تا زمانی که برهان قطعی عقلانی برخلاف آن نیامده باشد. خوب این کلام شیخ الرئیس است که بنده می‌خواهم در تفاوت امکان و احتمال -که عرض کردم- رابطه‌اش را بیان کنم.

حال این کلام ابن‌سینا را ممکن معنی کنم یا احتمال؟ من هرچه شنیدم ممکن نیست چه بسا ممتنع باشد. من اینجا را می‌خواهم «فذره فی بقعه‌الاحتمال» معنی کنم. یعنی هر چه شنیدی بگو محتمل است. چه بسا چیزی را بشنوم که امتناع عقلی داشته باشد آیا آن را می‌توان گفت ممکن است؟ خیر نمی‌توان گفت.

مشاهد ویدئوهای بیشتر با موضوع بررسی اندیشه ابن‌سینا در برنامه معرفت (اینجا بزنید)