تفسیر کنز مخفی

کنت کنزا مخفیا فأحببت أن اعرف

وقتی که خداوند می گوید که من گنج پنهانم، به چه معنی است؟ حدیث قدسی است که می فرماید: «کنت کنزا مخفیا فأحببت أن اعرف فخلقت الخلق لکی أعرف» هیچ چیز نمی تواند حقّ را پنهان کند. اصلا غیر حقّ چیزی نیست که بتواند حقّ را پنهان کند. پنهانی دو جور است : گاهی به علت شدت قصور و کوچکی است .مثلا شما یک ذره یا اتم را نمی توانی با چشم غیر مسلح ببینی. این به خاطر کوچکی اش است. از بس که کوچک است دیده نمی شود.

گاهی هم یک چیز دیده نمی شود و پنهان است از بس که بزرگ است. و خداوند که پنهان است به خاطر این است که بیش از اندازه روشن است. حاجی سبزواری در منظومه خودش این دعای زیبا را آورده است: «یا من هو اختفی لفرط نوره الظاهر الباطن فی ظهوره» ای کسی که از شدت روشنایی و آشکارگی پنهانی. و از شدت ظهور مخفی و پنهان هستی؛

ریشه کلمه برهان که همه ما استفاده می کنیم، از روشنایی است. یعنی آن قدر روشن است که چشم من نمی تواند این روشنایی عظیم را درک کند. خدا از شدت آشکارگی پنهان است. هیچ چیز در عالم نمی تواند حقّ را پنهان کند. اصلا چیزی در جنب عظمت حقّ وجود ندارد به قول سعدی علیه الرحمه می گوید:

چو سلطان عزّت علم برکشد          جهان سر به جیب عدم در کشد

وقتی که علم حق تعالی ظاهر می شود، همه چیز پنهان می شود. مثل کرم شب تاب و خورشید. البته اینها را به بیانات مختلف گفته اند. کرم شب تاب در شب سوسو می کند و روشن می شود و وقتی که خورشید طالع می شود دیگه کرم شب تاب پیدا نیست.

من به روز و شب جز به صحرا          نیم ولی پیش خورشید پیدا نیم

کرم شب تاب که در برابر خورشید عرض اندام ندارد. عالم در جنب ظهور و عظمت حقّ تعالی پنهان است. یکی از عرفای بزرگ می گوید من تعجب می کنم که مردم روزگار ما می گویند خدا پنهان است و عالم ظاهر است و از این عالم ظاهر می خواهند به خدای پنهان پی ببرند. عجب در اشتباهند این مردم! اشتباهشان در این است که خدا ظاهر است و عالم پنهان است از این به بعد برو عالم را پیدا کن! اگر به نور معرفت واقعی برسی از این به بعد باید دنبال عالم بگردی. عالم کجاست ؟

بنابراین خدا بر اثر چیز دیگری پنهان نمی شود. مخفی بودن حقّ به شدت ظهور خودش است. حالا می خواهد از این پنهانی که خود، شدت ظهور است ظاهر بشود. چه کار باید بکند که ظاهر بشود؟ از این ظاهرتر؟ اینجا یه یک معنی در واقع پنهان تر می شود تا اینکه ظاهر شود! طبق این فرمول که پنهانی اش برای شدت ظهور است وقتی بخواهد ظاهر شود باید پنهان تر بشود.

حقّ را بدون آینه نمی شود دید. شما اگر یک لحظه بدون عینک در خورشید خیره شوی، همین خورشید که در مقابل عظمت و نور معنویت که چیزی نیست، چشمت معلول می شود و چه بسا کور شود. چشم آسیب می بیند. ولی در عینک های دودی یا در پرده می توانی به خورشید نگاه کنی. حق را در چه آینه ای ببینیم؟ آینه دار حقّ تبارک و تعالی، انبیاء و اولیاء هستند. انسان کامل، آینه دار طلعت حقّ است. شما به نبیّ اکرم نکاه کنی، حقّ را دیده ای؛ به حضرت مولا امیر المومنین نگاه کنی حقّ را دیده ای. اصلا روایت داریم «من رآنی فقد رأی الحقّ» منتها به این معانی، کمتر توجه شده است. این حدیث مَجاز نیست استعاره نیست. شوخی نیست اینها ظهور حق اند.