فیلسوف دارای جهان‌بینی منسجم است

فیلسوف دارای جهان‌بینی منسجم است زیرا تناقضِ در اندیشه ندارد.

کشتی چو به دریای روان میگذرد          می‌پندارد که نیستان میگذرد

ما میگذریم ز این جهان در همه حال      می‌پندارم کاین جهان میگذرد

می‌پندارم کاین جهان می‌گذرد. الحق که ملاصدرا فیلسوف بزرگی است. اگر از انبیاء و اولیاء بگذریم، کسی نمی‌تواند شخص بزرگی در عالم باشد اما فیلسوف نباشد. فیلسوف کسی است که وقت حرفی می‌زند بر اساس جهان بینی منسجمی است که در یک نظام هماهنگ با جهان است و در آن تناقضی وجود ندارد. بنابراین افراد کمی را در عالم می‌توان پیدا کرد که دارای این ویژگی باشند.

افراد زیادی سخنرانی می‌کنند اما ممکن است حرف‌هایشان با هم متناقض باشد، اما فیلسوف متناقض صحبت نمی‌کند اگرچه ممکن است بعضی وقت‌ها اشتباه کند، اما سعی می‌کند که حرف‌های متناقض نزند. انسان وقتی متناقض صحبت نمی‌کند که دارای جهان بینی درستی باشد، انسان زمانی می‌تواند در یک نظام هماهنگ بیندیشد که از خودش فاصله بگیرد، انسان چه زمانی می‌تواند از خودش فاصله بگیرد؟ وقتی که تولد ثانی پیدا کند. ارسطو ۲۵۰۰ سال پیش گفته است که فیلسوف کسی است که تولد ثانی داشته باشد.

کسی که دوبار متولد نشود راه به جایی نمی‌برد

تولد اول، تولدی است که همه انسان‌ها و موجودات در آن مشترک هستند اما در تولد دوم، انسان باید خودش، خود را متولد کند؛ یعنی خود ظاهری انسان، خود ناسوتی (عقلانی و ملکوتی) را بزاید و و این تولد دوم خیلی سخت و دردناک است. ملاصدرا از جمله افرادی است که دوبار متولد شده است، پس به این معنا فیلسوف است، حرکت جوهری یکی از مهم‌ترین مسائلی است که ملاصدرا بیان کرده، اما دنیای شگفت انگیز امروز و علم جدید و تکنیک، نمی‌تواند جوهر را بفهمد.

جوهر در معنای لغوی یعنی امر ثابت است، جوهر چیست؟ قدر مشترک پنج جوهر هیولا، صورت، جسم، نفس و عقل چیست؟ اصلاً جوهر چیست که پنج قسم دارد؟ آیا اصلاً می‌توان جوهر را دید؟ ما حس جوهر شناسی نداریم چون جوهر اصلاً محسوس نیست. جوهر صرفاً معقول است و تنها راه شناخت جوهر، عقل است. وقتی جوهر معقول است پس چگونه حرکت می‌کند، حرکت که یکی از ویژگی‌های جسم است؟ ما حرکت را می‌بینیم یا متحرک را؟ حرکت جوهری به زعم من یعنی سایه سرمد و تصویری است از متحرک بودن ابدیت. اگر با چشم عقل حرکت کنیم حرکت کوه را می‌توان فهمید.

خداوند جهان را آفرید، خدا جوهر را آفرید. خلق جوهر یعنی خلق حرکت پس حرکت از جوهر جهان قابل انفکاک نیست. هر وقت زوجیت را از عدد چهار گرفتیم می‌توانیم حرکت را از جهان بگیریم. دینانی با طرح این پرسش که فعل عقل چیست؟ فعل عقل، عقلانیت است و عقلانیت یعنی حرکت، اظهار داشت: حرکت جوهری ملاصدرا یک نظریه بسیار عمیقی است که باید از نو آن‌را شناخت. فواید و آثار حرکت جوهری بسیار زیاد است که ملاصدرا فرصت این را پیدا نکرد، بنابراین این وظیفه محققان و اندیشمندان است که در این مسیر حرکت کنند