اصالت صلاح عملی درباره حقیقت
نظریه اصالت صلاح عملی درباره حقیقت
فلسفه اصالت صلاح عملی ، نظریه ای است که ویلیام جیمز آمریکایی از مهمترین بنیانگذاران آن به شمار می آید. به نظر صاحبان این فلسفه غرض از حیات همانا عمل است نه نظر؛ در نتیجه، فعالیت عقل اولا و بالاصاله در منشاییت اثر عملی است. کار عقل این است که به امر حیات و تسهیل معیشت و به ارضای تمایلات مختلف ما مدد رساند. بنابراین علم را قدر و اعتبار عملی است و کار آن این نیست که ماهیت اشیاء را به ما بشناساند
بلکه کار علم این است که وسایل تاثیر و تصرف در آنها را به دست بدهد و آنها را با احتیاجات ما سازگار و هماهنگ سازد. به این ترتیب، حقیقت در این فلسفه به نحوی تصور شده است مغایر با آنچه فلاسفه دیگر درباره آن می اندیشند. ویلیام جیمز گفته است: حقیقت عبارت است از آنچه بهتر و بیشتر امیال و آمال ما را و از آن جمله ذوقیات ما را ارضاء کند. حقیقت آن است که برای فکر ما مشتمل بر مصلحت باشد. ویلیام جیمز غالبا از حدود مطالب کلی و عمومی تجاوز نکرده است. به نظر وی حقیقت، وصف آن چیزی است که مودی به عمل وصول به مطلوب باشد. بنابراین ملاک حقیقت در همان موفقیت است.
به نظر صاحبان این فلسفه، غرض از حیات همانا عمل است نه نظر
جیمز تعریف متعارف حقیقت را که عبارت باشد از مطابقت فکر با واقع ردّ نکرده است. فقط به نظر وی این مطابقت باید در عمل باشد. به عبارت دیگر یک حکم وقتی مطابق با واقع است که ما را به طور مستقیم به واقعیت یا به امری نزدیک به آن هدایت کند و برای ما تاثیر و تصرف در واقعیت و لوازم و لواحق آن را بهتر ممکن سازد. به نظر صاحبان این مذهب، موفقیت که نشان حقیقت است، عبارت است از تجربه ای که مصحح صحت فرضیه باشد.
به این ترتیب، حقیقت آن امری است که صحت آن محرز شده باشد. در این نظریه، حقیقت فقط به وسیله الفاظ موفقیت و مفید تعریف شده است که معنی آنها درست معین نیست، زیرا موفقیت انحاء مختلف دارد. ممکن است در جواب گفته شود هرکسی را مزاجی است و موفقیت هرکسی در تشفّی تمایلات طبیعی اوست. ولی اشکال این است که در هر شخصی تمایلات طبیعی گوناگونی وجود دارد چنانکه انسان مثلا در عین اینکه خواستار مفید بودن برای انسانیت می باشد، نمی خواهد از هیچ چیز محروم باشد.
بنابراین به این سوال که برای یافتن حقیقت آیا کدام دسته از تمایلات را باید مقدم شمرد فلسفه اصالت صلاح عملی پاسخ روشنی نداده است. میتوان قبول کرد که حقیقت به وسیله تحقیق تجربی یا عقل عملی شناخته می شود ولی این نکته را نباید نادیده انگاشت که حقیقت غیر از تحقیق و تصحیح است. زیرا حقیقت پیش از تحقیق و تصحیح نیز حقیقت است.
به طور مثال می توان گفت این حکم که اکنون در هندوستان باران می بارد، پیش از آنکه درباره آن به بررسی بپردازیم، یا حق است یا باطل. فلسفه اصالت صلاح عملی فلسفه ای است که اثبات آن مستلزم نفی آن می باشد، زیرا قول به اینکه آنچه حقیقی است مفید است مستلزم این است که چیزی هست که مطلقا حقیقت دارد.
فلسفه اصالت صلاح عملی در کشور فرانسه نیز پیروانی داشته و اشخاصی از آن جانبداری کرده اند. این فلسفه در فرانسه بیشتر از نظر روانشناسی و اخلاقی و دینی مورد توجه قرار گرفته است. کسانی مانند ادوارد لورا و موریس بندل و برخی از متفکران کاتولیکی از پیشوایان این طریقه اند. این اندیشمندان نیز قائل اند به اینکه: «حقیقت آن است که مفید باشد» ولی مقصود آنان اطلاق این حکم در مورد امور علمی نیست بلکه آن را فقط در زمینه اخلاق درست می دانند. این گروه می گویند: حقیقت برای انسان آن است که او را انسان سازد.
درخت را از میوه آن باید شناخت(۱)
یکی از دانش پژوهان در این باب چنین گفته است: «در این زمان که وجدان ها آشفته است و آراء متعارض می باشد. به این کلام قدسی تمسک کن که «درخت را از میوه آن باید شناخت» این واقعیتی است که در آن نمی توان شک کرد، زیرا که تو آن را داری و آن را حس می کنی و در هر لحظه آن را می یابی، این حقیقت همان نفس ناطقه توست. در میان تصوراتی که بر تو روی می آورند، تصوراتی هستند که باعث می شوند که نفس ناطقه کمتر دوست بدارد و کمتر اراده نماید، این تصورات از جهتی غلط است»
- انجیل متی، باب هفتم، آیه شانزدهم
