دوره آموزش منطق
متن برنامه معرفت

فلسفه دعا و نیایش

چرا خداوند به بندگانش امر فرمود {أدعونی أستجب لکم } چرا اجابت منوط به دعا شده است؟ یا {إذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریب أجیب دعوت الداع إذا دعان} ای پیامبر من اگر از خدا سوال کردند بگو خیلی نزدیک است دعا کنید تا اجابت کنم. یعنی رابطه بین خودش و بندگان را، دعا، یعنی خواستن قرار داده است. این چه رابطه ای است؟ این رابطه را چگونه با قواعد فلسفی و حکمی سازگاری بدهیم و به طور کلی فلسفه دعا و نیایش چیست؟ دعا، درخواست است. وقتی می گوییم دعا، شاید متبادر به ذهن چیز دیگری باشد، ولی دعا به معنی خواستن است، نوعی از خواستن است. در اینجا باید گفت که خود «خواستن» متفاوت است و خواستن هاست و اینکه آدمی چه می خواهد، خودش یک مساله است. خواستن افراد بشر به دانسته های آن ارتباط تنگاتنگی دارد.

در دعا، خواستن از خدا مطرح می شود و اساسا انسان، خواسته هایش را از بهترین ها و محبوب ترین در ذهن اش می خواهد. علت اینکه در تعریف «دعا» اشاره شد به «نوعی از خواستن، دقیقا اشاره به همین نکته بود که انسان خواسته اش را با محبوب واقعی مطرح می کند و می خواهد؛ خواستن از بی نیاز مطلق، زیبایی محض است. فلسفه دعا و نیایش هم، خواستن از بی نیاز است.

از طرف دیگر، بدون تقاضا، إعطا کردن و رسیدن، معنی ندارد. مثل این می ماند به انسانی که تشنه نیست آب بدهیم. با این کار معلوم نیست، خدمتی به آن شخص کرده باشیم، محبتی نیست؛ اما اگر تشنه بود و آب گوارایی به او دادید، بسیار کار خوبی است. اصلا عالم، عالم تقاضاست. یک جمله ای است که چون سندش را نمی دانم، مطمئن نیستم حدیث باشد، اما جمله حکیمانه ای است: العطیّات بقدرالقابلیّات. این یک قاعده عقلی است . یعنی هر اعطا کردنی هر بخششی و هر افاضه ای به اندازه قابلیت است. جناب مولوی می فرماید:

مطالب مشابه

برد آب زیــن بحر فیروزه ای      به گنجایش خویش هر کوزه ای

چون تقاضا بر تقاضا می رسد       آب آن دریــا بدین جا می رسـد

اعطای بیش از ظرفیت درست نیست و اصلا، نظام عالم به هم می خورد. یک درخت به اندازه توانش میوه می دهد. یک انسان به اندازه توانش کار می کند؛ یک ظرف به اندازه ظرفیت اش، مظروف می طلبد. انسان تنها موجودی است که قابلیت هایش بی نهایت است. هر موجودی یک قابلیت معینی دارد. عالم از ملک تا ملکوت، عالم اندازه است. حتی جبرئیل یک اندازه معینی دارد. البته در زمان مقتضی، موجودات به تقاضاهای خودشان می رسند. شرایط افاضه فراهم می شود. هر کسی، هر توانایی و استعدادی در عالم داشته باشد، به فعلیت خودش می رسد. شاید هیچ استعدادی نیست که به فعلیت نرسد، مگر اینکه با موانع مقرون شود. آن وقت آن موانع هم استعداد های دیگری بودند و استعداد با هم تعارض پیدا می کند.

انسان می تواند با دعا ظرفیت خودش را افزایش بدهد؛ که فلسفه دعا و نیایش همین است که، انسان می تواند استعداد خودش را افزایش بدهد. هرچه ظرفیت افزایش پیدا کند، عنایت و فیض پروردگار بیشتر می شود.

مسئله دیگری که مطرح می شود، این است که، استعداد انسان چقدر است؟ چقدر می خواهد از خدا و چه چیزی باید بخواهد. اینجا انسان ها مختلف اند. یک کسی پول می خواهد از خدا، یک کسی مقام می خواهد، یک کسی آب می خواهد، غذا می خواهد خواسته ها مختلف است. اما گاهی خواسته ها آنچنان بالاست که اگر عالم هستی را بدهید، نمی خواهد. پس چه می خواهد؟ خود حقّ را می خواهد.

سعدیا بی وجود صحبت یار        همه عالم به هیچ نستان

گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی         دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را

او دوست را می خواهد و چیز دیگری نمی خواهد. استعدادی که جز دوست نمی خواهد و استعدادی که پول و مقام می خواهد، فاصله بسیار زیادی از هم دارند. انسان یک موجود شگفت انگیز است. همان طور که تقاضا و خواسته هایش شگفت انگیز و زیاد است، تعریف درستی از حقیقت انسان نیز نمی توان ارائه کرد؛ که امروزه اکثر بزرگان نظرشان همین است . چون هر چه در مورد انسان بگویی باز ممکن است چیز دیگری باشد؛ اصلا نمی شود گفت چگونه است. یک فیلسوف اهل تاریخ می گوید همه چیز تعریف دارد، جز آنچه در تاریخ است. تنها موجودی که تاریخی است انسان است. هیچ موجود دیگری تاریخی نیست. اگر موجودات دیگر را تاریخی می بینید با نگاه شماست که تاریخی می شوند.

شما ممکن است برای یک ساختمان تاریخی قائل بشوید. تاریخ را شما تعیین می کنید و شما می فهمید. خود آن ساختمان، تاریخ خودش را نمی فهمد. و انسان چون موجود تاریخ مند بالذات است تعریف ندارد؛ زیرا ماهیت انسان مشخص نیست. تقاضاهایش نیز مشخص نیست، بنابراین دعا همان خواستن است. اما این خواستن چه خواستنی است؟ حالا باید این سطح خواستن ها را بالا برد تا به آن مقام معنوی برسد که جز خدا را نخواهد. این عالی ترین مقام دعاست. نتیجه میگیریم که نفس خواستن از خدا زیباست. و بعد با توجه به قاعده حکمی عطیات بفدر قابلیات، انسان می تواند با دعا ظرفیت خودش را افزایش بدهد؛ که فلسفه دعا و نیایش همین است که، انسان می تواند استعداد خودش را افزایش بدهد. هرچه ظرفیت افزایش پیدا کند، عنایت و فیض پروردگار بیشتر می شود.

4.7/5 - (8 امتیاز)

کانال تلگرام دکتر دینانی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا