فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ

۱۳۹۱-۰۸-۱۴

اطلاعات کتاب‌شناختی «فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ»

عنوان کتاب: فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ

ناشر: هرمس

قطع: رقعی

سال انتشار: ۱۳۹۰

نوع جلد: نرم

تعداد صفحات: ۵۶۲

«فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ» مطرح‌کننده یک پرسش آشناست؛ آیا جمع میان فلسفه و دین ممکن است؟ غلامحسین دینانی در کتاب فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ بر این اندیشه است که رابطه دین و فلسفه با عقل و ایمان در همه ی قرون و اعصار مورد اختلاف و درگیری میان اشخاص بوده است. پس به باور او، پاسخ به این پرسش نه پاسخ به یک مسئله تاریخی بلکه پاسخ به معضلی است که مستقیما با فضای فکری امروز ما مرتبط است. اما ریشه و اساس این پرسش در نزد وی، به سال‌های قبل بر می‌گردد؛ به دورانی که دینانی دست به نگارش یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین آثار خود یعنی «قواعد کلی در فلسفه اسلامی» زد. پس از آن همین پرسش را در ماندگارترین اثرش (ماجرای فکر فلسفی در جهان) پی گرفت. سپس در اولین اثر مدون و نظام مند درباره سهروردی و بعد ابوالحسن عامری و غزالی و در نهایت ابن رشد، این پرسش همراه وی بوده تا امروز که با کتابی رو به رو هستیم که مجددا این پرسش بنیادین مطرح است.

چونان تمامی آثار گذشته اش، دینانی از منظری تازه و متفاوت به مساله نگریسته و برخورد می کند. «فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ» روایت مواجهه ای است که متفکران یهودی با عقل و دین داشته اند. روایت فیلون اسکندرانی است که اولین کسی بود که به طور جدی، مفصل و جریان ساز پرسش عقلانی از دین و نگاه ایمانی به عقل را دست‌مایه کار خود قرار داد؛ گزارش قباله یهودی و نسبت این رساله با سرچشمه های اصیل عرفان است؛ طرح یک گفت و گو با موسی بن میمون، بزرگترین فیلسوف یهودی در قرون وسطی و بیان مهم ترین آرای او درباره ی صفات حق، عله العلل و نحوه آفرینش عالم است؛ کتاب ارزیابی آرای فلاسفه و متکلمانی چون ابن باقودا، ابن کمونه، ابوالبرکات، سعد یاگوئن، ابن جبیرول، یهودا هالوی و حموئیل ابن حنف است که هر کدام به نوبه خود در ساختن سنت ندای یهود نقش داشته اند و هر یک جایگاهی در شکل گیری فلسفه یهودی دارند اما در عین حال کتاب «فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ» بیش و پیش از هر گزارش یک «دین» است.

دینی که فیلسوفان یهودی بر فلاسفه مسلمان دارند؛ بر فیلسوفانی چون فارابی و ابن سینا و متکلمینی چون معتزله و مهم تر از همه دینی که یهودیان به ابن رشد دارند که در واقع بخش عمده ای از آرای این فیلسوفان باز گویی یا همان «همان سازی» آرای ابن رشد است؛ با این معنا کتاب «فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ» جست و جویی در میراث ابن رشد و همین طور تصویر دوباره ای است از شعاع گسترده تفکر اسلامی.

گفته شد فیلسوفان یهودی قرون وسطی در دراز مدت همواره تحت تاثیر فیلسوفان مسلمان بوده اند و از آثار ارزشمند و ژرف این اندیشمندان بزرگ بهره برده‌اند. در این جریان فکری، آغاز و انجام جهان به عنوان یک مساله فلسفی، پیوسته مطرح بود و بررسی می‌شد که چه کسی می‌تواند خود را فیلسوف بداند و درباره ی هستی و آغاز و انجام آن بیندیشد؟ همان‌گونه که در این کتاب نیز آمده، در ادیان الهی نیز آغاز و انجام با عنوان «مبدا و معاد» یک اصل عمده و بنیادی شناخته می‌شود و کسی که نسبت به آن ها باور نداشته باشد، در زمره اهل ایمان قرار نمی‌گیرد. بدین ترتیب اندیشیدن درباره‌ی آغاز و انجام هستی به همان اندازه که یک مساله مهم فلسفی شناخته می‌شود، از اصول عمده و بنیادی دین نیز به شمار می‌آید و اینجاست که چگونگی ارتباط میان فلسفه و دین به عنوان یک مساله بزرگ مطرح می‌شود. این مساله بزرگ در میان متکلمان و فیلسوفان مسلمان به گونه‌ای ژرف و شایسته بررسی شده است. فیلسوفان یهود نیز با بررسی مطالعه آثار فیلسوفان مسلمان به طرح این مساله بزرگ پرداخته و در این راه گام برداشته‌اند. آنچه در این کتاب آمده است، به بررسی تلاش ها و کوشش های فیلسوفان یهودی در این باب باز می گردد.

در کتاب فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ دکتر دینانی به بررسی حدود ۲۰ فیلسوف یهودی در قرون وسطی پرداخته که درمیان این فیلسوفان یهودی، هفت نفر که از آن ها یاد شد مهم‌تر هستند که به آن ها بیشتر پرداخته شده است. در این کتاب به بررسی سازش فلسفه و دین از نگاه فیلسوفان یهودی پرداخته شده و این سوال مطرح می شود که آیا فاسفه با دین سازگار است یا خیر؟ دینانی دیدگاه های فیلسوفان یهودی را نیز در این باره مورد بررسی قرار داده است. نکته قابل توجه این است که یهودیان به تعالیم خود که مورد تحریف هم قرار گرفته است، به چشم آموزه های الهی و نکات اخلاقی عبرت آموز می نگریستند و در این موارد سعی بر تطبیق داشتند.

در بخش‌هایی از کتاب فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ نویسنده تلاش کرده، نشان دهد مباحث ظاهر و باطن و جایگاه عقل و دین در نزد فیلسوفان یهودی چگونه بوده است. همچنین دینانی در فصل‌های چهار، پنج و شش به عرفان یهودی پرداخته و اینکه چگونه مساله باطن‌گرایی در شریعت یهودی ممکن است. نکته دیگری که می توان درباره این کتاب بیان کرد این است که نویسنده، در مواجهه با آرای فیلسوفان یهودی، رویکردی انتقادی دارد. به دیگر سخن در برابر اندیشه آنها منفعل نیست. دینانی تلاش کرده است یک گفت و گوی نقادانه را با این متفکران در پیش بگیرد. البته این رویکرد در آثار پیشین غلامحسین دینانی دیده می شد. این رویکرد قبل از هر چیز ریشه در روش شناسی دینانی دارد. روش تحلیل او همواره یه روش نقادانه بوده است. این روش از عقلانیتی می آید که زمینه کاری دینانی نیز هست. البته این نگاه نقادانه نویسنده کتاب مانع از دیدن وجوه مثبت و تحسین برانگیز فعالیت فکری فیلسوفان یهودی نشده است. چنان که در بسیاری از بخش های کتاب، در درجه نخست سعی شده است در یک نگاه همدلانه، ابتدا وجوه مثبت، دقیق و تازه کار فیلسوفان یهودی نشان داده شود. پس از آن است که نکته های قابل نقد مطرح می شود. به ویژه در مبحث عرفان کابالایی یا همان عرفان قباله که فصلی از کتاب به آن اختصاص دارد، دینانی ابتدا جنبه های مثبت و سخنان ارزشمند این فیلسوفان را آورده اما در بخش هایی که از دید نویسنده اندیشیده این فیلسوفان از عرفان منحرف می شود و سر از سحر و جادو و رمالی در می آورد، نکات انتقادی نیز مطرح می کند.