وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی

اطلاعات کتاب‌شناختی «وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی»

به باور نویسنده اثر، حقیقت ربط در جهان یک واقعیت است که به هیچ وجه نمی‌توان آن را مورد انکار قرار داد. آنچه در این باب می‌تواند مورد بحث و گفتگو واقع شود این است که ماهیت ربط چیست و چگونه می‌توان آن را مورد شناسایی قرار داد؟

دکتر ابراهیمی دینانی با بیان این مطلب پژوهش خود در باب وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی را آغاز کرده است که در سال ۱۳۶۲ به اهتمام شرکت سهامی انتشار به چاپ رسیده بود اکنون با افزوده شدن فصلی جدید باعنوانِ «فلاسفه مغرب جهان اسلام و معنی کلی یا وجود رابط» در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به چاپ رسیده است. به همان اندازه که آدمی در فهم «وجود» با دشواری هایی روبرو می شود، در تقسیمات وجود نظیر «وجود رابط و مستقل» نیز امکان مواجهه با چنین دشواری هایی پدیدار می گردد.

برخی از فصل های این کتاب عبارتند از: علم حضوری، هستی و حضور، ابن سینا و انسان معلق در فضا، وجود رابط، تفاوت میان وجود رابط و وجود رابطی، لحاظ آلی و لحاظ استقلالی، وضع و دلالت. باید خاطر نشان کرد که ویراست جدید کتاب حاضر به کوشش انتشارات موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با افزودن فصل سی و پنجم در پایان کتاب با عنوان فلاسفه مغرب جهان اسلام و معنی کلی یا وجود رابط در سال ۱۳۸۳ به چاپ رسیده است. پایان بخش کتاب، فهرست‌های گوناگون و کتابنامه قرار دارد.

در کتاب وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی ، غلامحسین ابراهیمی دینانی، فیلسوف معاصر ایرانی، ضمن بررسی متون فیلسوفان اسلامی به تحقیق در باب «مسئله وجود رابط و مستقل» پرداخته است. وی افزون بر بررسی احکام مترتب بر وجود به بحث در باب نسبت وجود با حضور، علم، جهان ذهن و خودآگاهی نیز پرداخته است.

در فصل پایانی، نگرش‌های ابن‌رشد، ابن‌خلدون، ابن‌تیمیّه، ابن‌قیّم جوزیه، فخرالدین رازی و فیلسوف همدانی (معروف به رجل همدانی) در باب معنی کلی و وجود رابط مورد بررسی قرار گرفته است. هرچند نویسنده کتاب، اثر دیگری باعنوان درخشش  ابن‌رشد در حکمت مشاء به نگارش درآورده است، با این حال در فصل پایانی، دیدگاه ابن‌رشد در باب کلیات می‌تواند نکات تازه‌ای را به‌خواننده اشارت می‌دهد.

دکتر دینانی در فرازی از کتاب، با توجه به اهمیت درک و تبیین «وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی» می ‏نویسد: وجود رابط چیست؟ ما چه تصویری می‏توانیم از وجود رابط داشته باشیم؟ در مقابل، وجود مستقل چیست؟ و اصلاً این تقسیم وجود به «رابط» و «مستقل» چیست؟

نویسنده سپس در فرازی دیگر از کتاب توضیح می‏دهد: تقسیم هستی به دو قسم رابط و مستقل، یکی از مسایل عمده و اساسی در فلسفه اولی به شمار می‏ آید. کسانی که نقش وجود رابط را نادیده گرفته و به آسانی از آن گذشته ‏اند، در مورد بسیاری از مسایل با مشکل رو به رو گشته و از حل آن‌ها برای همیشه بی‏ نصیب مانده ‏اند.

وجود رابط چیزی است که اساس نظام عالم و ملات ساختمان جهان به شمار می‏ آید…آنچه محمول را با موضوع خود ارتباط می‏دهد و صفت را با موصوف آن متصل می‌سازد، چیزی جز وجود رابط نیست. وجود رابط در نوع ارتباط عالم خلق با خالق نیز معنی خود را آشکار می‏‌سازد. در حکمت متعالیه صدر المتألهین، کلیه موجودات عالم امکان، از ملک تا ملکوت، عین ربط و صرف وابستگی به حق تبارک و تعالی شناخته شده‏‌اند.

دکتر دینانی در این بررسی کوتاه، آثار فلاسفه بزرگ اسلامی را از فارابی تا علامه طباطبایی مورد مطالعه قرار داده و هرجا مناسب دیده، به برخی از مکتب‌های جدید فلسفی غرب نیز اشاره کرده است.