اشتراک معنوی و اشتراک لفظی

برای توضیح اشتراک معنوی و اشتراک لفظی ذکر این نکته لازم است که وقتی یک لفظ بر موارد گوناگون اطلاق شود دو حالت برای آن متصور است:

حالت اول: آن لفظ معانی متعددی داشته باشد و اطلاق بر هر یک از آن موارد به اعتبار یکی از معانی آن باشد .مثلا لفظ «شیر» در فارسی بر سه چیز اطلاق می شود:

1. مایع سفید رنگ خوراکی که از پستان حیوان ماده می دوشند
2. حیوان درنده خاصی که ضرب المثل شجاعت است
3. دستگاهی که وسیله باز و بسته کردن آب است

در هر سه مورد لفظ «شیر» بکار می رود و با اشاره به هر کدام از آنها می گوییم «این شیر است» اما در هر مورد یک معنای خاصی مورد نظر است و این سه مورد تنها در لفظ شیر با هم مشترک هستند. از این رو گفته می شود که شیر «مشترک لفظی» در این سه چیز است.

برای مشاهده لیست اصطلاحات فلسفی به صورت جامع، از اینجا وارد شوید

حالت دوم: اینکه آن لفظ تنها یک معنا داشته باشد و به اعتبار همان معنا بر موارد گوناگون اطلاق شود، مانند لفظ «حیوان» که بر گاو و گوسفند و ببر و شتر و…. اطلاق می شود و در همه این موارد یک معنا از آن فهمیده می شود. در واقع این موارد گوناگون در معنای خاصی که لفظ حیوان برای آن وضع شده مشترک هستند و از این رو گفته می شود که حیوان در این موارد «مشترک معنوی» است.

بنابراین، مشترک معنوی یک لفظ است که با یک وضع برای یک معنای کلی که دارای مصادیق متعددی است، وضع شده است برخلاف مشترک لفظی که یک لفظ است که با چند وضع برای چند معنا وضع شده و اطلاق اش بر هر مورد به اعتبار یکی از معانی آن می باشد و از اینجا دانسته می شود که لفظی که مشترک معنوی است می تواند احیانا بر موارد بی شماری اطلاق شود برخلاف مشترک لفظی که طبعا از نوعی محدودیت برخوردار است.

شایان ذکر است که اشتراک معنوی و اشتراک لفظی دو مفهوم نسبی هستند و یک لفظ به اعتبار دو معنا می‌تواند هم مشترک لفظی باشد و هم مشترک معنوی. مثلا همان لفظ «شیر» به اعتبار اطلاق اش بر مایع خوراکی و حیوان درنده، مشترک لفظی است و به اعتبار آنکه بر اقسام  و افراد آن مایع خوراکی اطلاق می شود، مشترک معنوی است و به عبارت دیگر «شیر» مشترک لفظی در مایع خوراکی و حیوان درنده است و مشترک معنوی در انواع و اصناف گوناگون آن مایع خوراکی (مانند آنچه از گاو دوشیده می شود و آنچه از شتر دوشیده می شود …….) می باشد.