سور قضیه و الفاظ آن
لفظی که بر کمیت و مقدار افراد موضوع دلالت دارد «سور قضیه» نامیده می شود؛ و این نام بر اساس تشبیه این الفاظ به دیوار (= سور) شهر، که آن را در حصار خود در آورده و مرز آن را مشخص می سازد، انتخاب شده است. و از این رو، به این قضایا، قضایای «محصوره» و «مسؤره» نیز گفته می شود؛ چرا که تحت حصار این الفاظ قرار گرفته است، و گویا دیوار بر اطراف آن کشیده شده و مرزهای آن مشخص شده است. هر یک از چهار قضیه محصوره، سور خاص خود را دارد:
- سور موجبه کلیه عبارت است از: کل، جمیع، همه، تمام و الفاظ دیگری که بر ثبوت محمول برای همه افراد موضوع دلالت دارد.
- سور سالبه کلیه عبارت است از: هیچ یک، هیچ چیزی، نکره در سیاق نفی و دیگر الفاظی که بر سلب محمول از همه افراد موضوع دلالت دارد.
- سور موجبه جزئیه عبارت است از: بعض، واحد، بسیار، اندک، تعدادی والفاظ مشابه آن که بر ثبوت محمول برای بعضی از افراد موضوع دلالت می کند.
- سور سالبه جزئیه عبارت است از: بعضی از ……. نیستند؛ برخی از ……. نیستند،
کلی و جزیی بودن قضیه را «کم قضیه» می نامند. این نام از «کم» استفهامی (در زبان عربی) گرفته شده که توسط آن از مقدار اشیاء پرسش می شود، و مصدر صناعی آن «کمیت» است.
سور در قضیه شرطیه: کاربرد سور در این نوع از قضایا را می توان در نشان دادن (عمویت یا خاص بودن) زمان ها و حالات دانست.هر یک از قضایای محصوره شرطیه مانند حملیه، سور خاص خود را دارد:
- سور شرطیه موجبه کلیه: (هرگاه، هرزمان) در قضایای اتصالی و (همیشه) در قضایای شرطی انفصالی به کار میرود. مانند: «هرگاه باران ببارد، آنگاه همراهم چتر خواهم برد». «همیشه کلمه یا اسم است یا فعل و یا حرف».
- سور شرطیه سالبه کلیه: در سالبه کلیه در متصله و منفصله همان الفاظی که سور حملیه سالبه بود با تاکید بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. از باب نمونه واژگانی همانند البته، هرگز و مانند آن در قضیه اضافه میشوند تا بر ادعا بیشتر تاکید شود. مثلا گفته میشود: هرگز چنین نیست وقتی باران می بارد لباست خیس نشود، (البته چنین نیست که انسان عادل باشد و ظلم کند)
- سور شرطیه موجبه جزئیه: در هر دو قسم اتصالی و انفصالی قیودی همانند؛ (گاهی چنین است)، برای افاده جزئیت در شرطیه موجبه به کار میرود. مانند “گاهی چنین است که منطق دانان نیز دچار خطا می شوند.
- سور شرطیه سالبه جزئیه: قید (گاهی چنین نیست) برای متصله منفصله و قید (چنین نیست که هرگاه) برای متصله به کار میرود. از باب نمونه در سالبه جزئیه شرطیه منفصله گفته میشود: گاهی چنین نیست که کلمه یا اسم باشد یا فعل. در متصله گفته میشود: چنین نیست که هرگاه هوا صاف باشد، ابری نخواهد شد.
نکات مهم درباره سور قضیه
- منظور از لفظ «قضیه» جمله ای است که صلاحیت قرار گرفتن به عنوان صغری یا کبری دارد.
- سور قضیه مشخصا در مورد قضایایی است که کمیت و مقدار سخن به میان می آید و این کمیت با یکی از الفاظ سور قضیه (که در بالا گفته شد) مشخص می شود.
- هر قضیه دارای موضوع و محمول است که معادل آن در فارسی را می توان همان «نهاد و گزاره» دانست.
- قاعده آن است که سور قضیه در جانب موضوع قرار گیرد، چرا که سور حاکی از کمیت مصادیق، افراد و حالات است. اگر سور در جانب محمول قرار گیرد، قضیه را منحرفه گویند.
از نقطه نظر منطق دانان، تنها قضایایی معتبر هستند که دارای سور باشند
نظرات