(۲۳۶ – ۳۲۲ هجری) احمد ابن سهل بلخی ملقب به ابوزید به سال ۲۳۶ هجری در قریه شامستیان از توابع بلخ متولد شد. پدرش سیستانی و معلم اطفال بود. در کودکی علوم مقدماتی را نزد پدرش آموخت و در جوانی پیاده به بغداد رفت و مدتی در خدمت ابویوسف یعقوب ابن اسحاق کندی حکمت و هیئت و احکام نجوم و طب و علم طبایع را آموخت و چون در هر رشته ای به نهایت رسید راهی مسقط الرأس شد و از راه هرات به بلخ بازگشت و در آنجا به نشر علم خود پرداخت.
وی تحقیقات وسیعی در علوم قرآنی و فلسفه و حکمت و منطق نموده است و در این باره تألیفات متعددی دارد و مهم‌ترین آنها نظم القرآن، کتاب شرایع الادیان، کتاب رساله حدود الفلسفه، کتاب فی اقسام علوم الفلسفه، کتاب قوارع القرآن و غیره.
فهرست مطالب
گفتار یاقوت حموی در معجم الأدباء از « احمد ابن سهل بلخی»
یاقوت حموی در معجم الأدباء گوید: احمدابن سهل بلخی مکنی به ابوزید به سال ۲۳۶ هجری در قریه شامستیان از رستاق نهر غربنکی که یکی از دوازده نهر بلخ است متولد شد و او پدرش سیستانی و معلم اطفال بود و احمد در کودکی علوم آموخت و در ایام جوانی با قافله حاجیان به عراق وارد شد و هشت سال در آنجا درنگ کرد و از علمای آن طرف بهره ها جست از جمله در کار شاگردان ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی درآمد و از او حکمت و هیئت و احکام نجوم و طب و علم طبایع و اصول دین آموخت و او پس از آنکه در عراق در هر فنی به نهایت رسید راهی وطن شد و از راه هرات به بلخ رفت و در آنجا به نشر علم خود پرداخت و هنگامی که احمدبن سهل بن هاشم مروزی بلخ را بگرفت از ابوزید خواست که وزارت او بپذیرد ولی او سر بر تافت و امیر، احمد ابوالقاسم کعبی را به وزارت برگزید و دبیری خویش به ابوزید داد و آن دو به مقامی ارجمند رسیدند و او عاقبت به سال ۳۲۴ هجری وفات کرد.
گفتار ابن الندیم در کتاب الفهرست از «احمد ابن سهل بلخی»
ابن الندیم در کتاب الفهرست گوید: ابوزید نامش احمدبن سهل از فاضلان در علوم قدیم و جدید بود و در تصنیفات و تألیفات رویه فلاسفه را داشت ولی به رویه ادباء شباهت و نزدیکی بیشتری داشت
گفتار ابوحیان توحیدی از « احمد ابن سهل بلخی»
ابوحیان توحیدی گوید: من در همه متقدمین و متأخرین سه تن بیش نیافتم که اگر ثقلین پر تقریظ و مدح و نشر فضائل آنان در اخلاق و علم و مصنفات و رسائلشان در طول بقاء دنیا بنویسند و بگویند هنوز حق این سه تن را چنانکه باید ادا نکرده اند یکی از آنان ابو عثمان عمرو ابن بحرجاحظ و دیگری ابوحنیفه احمدابن داود دینوری و سومین ابوزید احمد ابن سهل بلخی است.
درباره ابوزید گوید او شبیهی در عصر اول نداشت و گمان نمی رود بعد از این نیز نظیری برای او تواند آوردن و هر کس که در کتاب اقسام العلوم و کتاب اخلاق الامم و کتاب نظم القرآن و کتاب اختیارالسیره و در رسائل او با خوان و پاسخ های او به سؤالاتی که از وی شده است و مستأنفات و مبتکرات خود او تصفح کند داند که او بحری از بحو و عالمی از علما است و کس جز او شنیده نشده است که میان حکمت و شریعت جمع کرده باشد.
ابومحمد حسن بن محمد وزیری در کتاب ابوزید نقل کرده است که ابوزید قریه شامستیان را دوست می داشت زیرا زادگاهش بود از این رو چون حالش نیکو شد از میان قراء بلخ آنجا را برگزید و در آنجا برای خود آب و ملکی ترتیب داد و در آبادانی آن بسی کوشید که تا این ایام هنوز در دست اعقاب او باقی بود، در حوادثی که بر بلخ و دیگر شهرها گذشت اعقاب او از میان رفتند و نپندارم کسی از آنها باقی مانده باشد.
نظرات