انسان ماهیت ندارد

مشخصات فایل برنامه معرفت هفدهم اردیبهشت ۱۳۸۹

موضوع برنامه: انسان ماهیت ندارد

عنوان فصل: بررسی اندیشه‌های عطار نیشابوری

مدت زمان برنامه: ۴۰ دقیقه

حجم فایل ویدئویی: ۱۲۶ مگابایت (MP4)

حجم فایل صوتی: ۱۹ مگابایت (MP3)

مختصری از متن برنامه:

انسان ماهیت ندارد

جناب عطار می‌فرماید که هرکس به تعریف خود برسد و قانع شود خود را نشناخته است. یعنی انسان همیشه یک شخصیت معمایی و ناشناخته است. بسیاری از بزرگان برای انسان «ماهیت» قائل نیستند. حتی فیلسوفان اگزیستانسیالیست جدید هم به این نتیجه رسیده‌اند که «انسان، وجودِ محض است» (و تو گویی ماهیت ندارد)

هر موجودی اعم از نبات و جماد و حیوان، یک «ماهیت» دارد و از اول مشخص است که چه هست. مثلا کلاغ (وقتی به دنیا می‌آید) مشخص است که کلاغ است. اما وقتی یک انسان متولد می‌شود، نمی‌توان گفت چه کسی است و چه می‌شود. به چه مقامی (از سلوک) می‌رسد؛ حتی تا آخرین «نفس» که می‌کشد، معلوم نیست و ممکن است یک نفس قبل از نفس آخر، صد و هشتاد درجه تغییر کند. یعنی انسان حدّ یقف ندارد. پایان ندارد.

هر موجود دیگری در این عالم، به پایان راه خود می‌رسد، اما انسان پایانِ راه ندارد. به قول عارف بزرگ حافظ:

در ره عشق از آن سوی فنا صد خطر است          تا نگویی که چو عمرم به سر آمد رستم

همچنین حافظ در جای دیگر می‌فرماید:

هر شبنمی در این ره صد بحر آتشین است     دردا که این معما شرح و بیان ندارد

مقامات (معنوی) انسان نامتناهی است و نمی‌توان گفت پایان دارد. انسان راهی است بی پایان و راهی پر خطر است. عرفای عالی مقام این مقامات (معنوی) را پیموده‌اند که بعضی به درجاتی رسیده‌اند که قابل بیان نیست.