مغالطه چیست؟

پاسخ کوتاه به سوال «مغالطه چیست»: مغالطه یا سفسطه به معنای به غلط انداختن دیگری از روی عمد، گاهی به قصد صحیح و برای مصلحت پسندیده مانند امتحان و آزمایش میزان معرفت شخصی، که به آن «امتحان» گفته می‌شود؛ و مانند مغلوب ساختن کسی که باطل میگوید و بر آن اصرار می‌ورزد، که در این صورت «عناد» خوانده می شود. و گاهی نیز با اغراض سوء انجام می شود، مانند ریای به علم و معرفت و تظاهر به دانش دوستی.

به عبارت دقیق منطقی، قضایایی که صورت و ماده آن شبیه یقین باشد یا صورت قیاس، صورتی فاسد باشد، قیاس سوفسطائی (مغالطه) خواهد بود.

مواد تشکیل دهنده مغالطه

در منطق قضایایی به نام مشبهات داریم. مشبهات قضایایی کاذب هستند که در اثر مشابهت با یقینیات یا مشهورات پذیرفته می‌شوند و کسی که از این قضایا استفاده می‌کند، مخاطب خود را به اشتباه می‌اندازد. مشابهت این قضایا می‌تواند لفظی یا معنوی باشد که توضیح کامل آن در بخش جداگانه ای با عنوان «انواع مغالطه» به آن پرداخته‌ایم.

قضایای مشبّه، عمدتا قضایایی هستند که به عنوان مواد تشکیل دهنده مغالطه بکار می‌روند. علت به غلط افتادن مخاطب در این نوع از قضایا این است که ذهن چیزی را به جای شبیه آن می‌پندارد و حکم خاص یکی را به دیگری انتقال می‌دهد.

خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب اساس الاقتباس مواد دیگری را هم در تشکیل مغالطه دخیل می‌داند، از جمله: استفاده کردن از آنچه ضمن سخن مخاطب از سوی او یقینی دانسته شده یا به آن اعتراف کرده است. که در این صورت با اضافه و حذف کردن موادی در اول و آخر سخن او، به سمت سفسطه مورد نظر مغالطه‌گر راهنمایی می‌شود.

فایده مغالطه چیست ؟

توسط شناخت مغالطه انسان می‌تواند خود را از اشتباه در استدلال نگه داشته و از باطل حفظ کند؛ زیرا وقتی انسان مورد و موضع مغالطه را بشناسد، راه فرار از اشتباه و خطا را می‌شناسد. فایده دیگر آن این است که می‌تواند از خود در برابر مغالطه‌گران دفاع کند، و مورد خطا و اشتباه آنان را معلوم سازد. بنابراین، فایده‌ای که از آموختن  مغالطه بدست می‌آید همچون بهره‌ای است که پزشک از آموختن سموم و خواص آن می‌برد. زیرا پزشک به این وسیله می‌تواند از آن سموم پرهیز کند، و دیگران را به دوری کردن از آن توصیه نماید، و کسی را که مسموم شده، مداوا کند.

موضوع مغالطه چیست ؟

موضوع مغالطه محدود به شیء خاصی نیست، بلکه همهٔ آنچه را شامل برهان و جدل می‌شود، می‌تواند در مغالطه نیز مورد بحث قرار گیرد. زمینه‌هایی که باعث می شود مغالطه شکل اساسی به خود بگیرد، «ضعف نیروی تشخیص و قصور ذهنی» است. این دو عامل کافی است تا شخص مستعد، مورد مغالطه واقع شود. به همین دلیل مغالطه گستره موضوعی فراوانی دارد.

جهت بررسی انواع مغالطه‌ها اینجا بزنید