درخشش ابن رشد در حکمت مشاء

اطلاعات کتاب‌شناختی «درخشش ابن رشد در حکمت مشاء»

در میان فیلسوفان جهان اسلام شاید هیچ یک را نتوان ارسطویی تر از ابن رشد نامید. وی ضمن نگارش برخی از آثار مستقل در فلسفه و کلام، اهتمام ویژه خود را در جهت ایضاح اندیشه های ارسطو از طریق نگارش شروح متعدد (مختصر، متوسط و کبیر) به کار بست. با آنکه آوازه ابن رشد در اروپای قرون وسطی فراگیر شد اما نمی توان نشان معتبری یافت که اندیشمندان مشرق جهان اسلام پس از وی از آراء ابن رشد آگاه بوده اند. دکتر ابراهیمی دینانی با التفات به این مساله، به نگارش کتابی در جهت تبیین اندیشه های فلسفی ابن رشد همت می گمارد. در این کتاب، این تبیین عمدتا بر پایه نگارش های مستقل ابن رشد صورت گرفته است و در جهت بررسی مواضع ابن رشد در تفسیر آثار ارسطو به پژوهش های محققان معاصر استناد شده است. برخی از فصل های این کتاب عبارتند از: حقیقت دوگانه یا دو گونه برداشت از حقیقت یگانه، ابن رشد در مقام جمع و توفیق میان فقه و فلسفه، جنجالی ترین مسئله مورد اختلاف میان ابن سینا و ابن رشد، ابن رشد و اثبات صانع در دو دلیل عنایت و اختراع، جایگاه ابن رشد در باب عقل، ویژگی روش ابن رشد در تفسیر فلسفه ارسطو.

باید خاطر نشان کرد که چاپ نخست این کتاب به کوشش انتشارات طرح نو در سال ۱۳۸۴ انجام گرفت. و ویراست جدید آن با نگارش مقدمه ای جدید از نویسنده اثر در سال ۱۳۸۹ در نشر علم به چاپ رسید. در ویراست جدید ضمن اصلاح اغلاط پیشین، فهرست آیات و روایات، اشعار، اصطلاحات، اعلام، کتاب ها و گروه ها و نیز کتابنامه تنظیم شده است.

در میان فلاسفه اسلامی، ابن رشد و ابن سینا از موقعیت ویژه و ممتازی برخوردارند. این دو فیلسوف بزرگ بیش از فیلسوفان دیگر، در بیرون از جهان اسلام شناخته شده‌اند و آثارشان نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. شاید بتوان گفت که میزان تاثیر و نفوذ ابن‌رشد از جهت اندازه و مقدار، بیش از ابن‌سینا بوده است ولی از جهت دیگر فضل تقدم و سابق بودن ابن‌سینا را نمی‌توان نادیده انگاشت. آثار فلسفی و پزشکی ابن سینا سال‌های متمادی پیش از آنکه ابن رشد به شهرت دست یابد برای اندیشمندان مغرب زمین مطرح بوده است.

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی درباره ابن رشد می گوید: تقریبا هشتصد سال از زمان ابن‌رشد می‌گذرد و بدون اغراق در ایران یک نفر هم ابن‌رشد را نخوانده است. این یک مسئله است که چرا یک فیسلوف بزرگ اسلامی که غربی‌ها او را بزرگ ترین فیلسوف جهان اسلام می‌دانند و معتقدند که با مرگ ابن‌رشد فلسفه اسلامی به تاریخ سپرده شد و به گور رفت ما آثار او را نخواندیم. ایران که مهد حکمای بزرگ بوده است.مردم ایران از فلاسفه دوران باستان تا امروز اهل فلسفه بودند.

فلاسفه ما اهل مطالعه بودند و آثار فلسفی را می‌خواندند؛ مثلا ملاصدرا که آخرین فیلسوف بوده می‌توان گفت که ورق پاره‌ای در کتب حکمی و کلامی‌ و عرفانی‌ نبوده‌ که‌ نخوانده باشد. او همه چیز را می‌خواند و احاطه و تسلط کامل داشته است. ولی یک بار از ابن‌رشد نام نمی‌برد و حرفی از او نقل نمی‌کند. قطعا آثار او را نخوانده است.

گاهی این حرف‌ برای‌ برخی اشخاص سنگین می‌آید و جوابی که می‌گویند این است که راه دور بوده و آثارش به این جا نیامده است. من بلافاصله با این نقض وارد سخن می‌شوم که ابن‌عربی و ابن‌رشد معاصر بودند و در یک شهر و منطقه زندگی می‌کردند و دوبار با یکدیگر ملاقات کرده اند با این تفاوت که ابن‌رشد مسن بود و ابن عربی جوان. در هر حال معاصر بودند. این بهانه که راه دور بود در این جا بسته می‌شود که کتاب‌های ابن عربی کتاب‌های درسی در ایران بود و صدها شرح بر کتاب «فصوص» ابن عربی تاکنون نوشته شده و بسیاری از آنها ایرانی بودند و هم اکنون در حوزه‌های علمیه این کتاب در حوزه عرفان‌، کتاب درسی است. چگونه است برای ابن عربی راه دور نبوده اما برای ابن‌رشد راه دور بوده است؟ این یک مورد را که عرض کردم معمایی است. چرا یک فردی مانند ملاصدرا که همه چیز می‌خوانده، ابن‌رشد را نخوانده است.

فهرست کتاب درخشش ابن رشد درحکمت مشاء

• پرتو اندیشه های ابن رشد و ابن سینا در آثار فلسفی قرون وسطای مغرب زمین
• حقیقت دوگانه یا دو گونه برداشت از حقیقت یگانه؟
• دشمن سرسخت متکلمان پای خود را جای پای آنان می گذارد
• ابن رشد در مقام جمع و توفیق میان فقه و فلسفه
• تهافت التهافت ابن رشد در رد اندیشه های غزالی نوشته شده است یا در رد سخنان ابن سینا؟
• جنجالی‌ترین مسئله مورد اختلاف میان ابن سینا و ابن رشد
• ابن رشد و اثبات صانع در دو دلیل عنایت و اختراع
• آیا غیر متناهی بالفعل یک مفهوم تناقض آمیز است؟
• آیا کلی طبیعی در جهان خارج به طور بالقوه موجود است؟
• ابن رشد از شناخت مقصد شارع سخن می گوید
• جایگاه ابن رشد در باب عقل
• بدون عقل فعال، هیچ چیز نمی اندیشد
• ویژگی روش ابن رشد در تفسیر فلسفه ارسطو
• در نظر ابن رشد برهان عقلی یک امر باطنی شناخته میشود
• فهرست آیات
• فهرست احادیث
• فهرست اشعار