جهل چیست؟

جهل چیست

در پاسخ به جهل چیست ابتدا به معنای جهل در لغت می‌پردازیم. جهل در لغت، همان «ندانستن» است. در اصطلاح به معنی نبودِ علم در کسی که استعداد برای علم دارد و می‌تواند آن را بدست آورد، اطلاق می‌شود. غیرِ انسان را نه جاهل می‌نامیم و نه عالم. عالم نمی‌نامیم، زیرا فاقد علمِ به علم (یا همان خودآگاهی) هستند؛ و جاهل نمی‌نامیم، زیرا استعداد تحصیل علم را ندارند. جهل به‌عدم دانش یا آگاهی اطلاق می‌شود. فردی که در مورد یک موضوع یا زمینه‌ای اطلاعات کافی ندارد یا توانایی درک و فهم آن را ندارد، به عنوان یک فرد جاهل شناخته می‌شود. جهل می‌تواند در زمینه‌های مختلفی اتفاق بیافتد و ممکن است به دلیل‌عدم آشنایی با مفاهیم، اطلاعات نادرست یا تصاویر منفی نادرست در ذهن افراد بوجود آید. فردِ جاهل یا می‌داند دچار جهل شده و یا نمی‌داند که جاهل (درباره چیزی) است و بلکه ممکن است خود را «دانا» بپندارد!

اقسام جهل در منطق

بعد از پاسخ به سوال «جهل چیست» حال نوبت اقسام جهل است. جهل بر دو قسم است؛ جهل بسیط و جهل مرکب. جهل بسیط آن است که آدمی چیزی را نداند، و به این جهل و نادانی خود توجه داشته باشد؛ یعنی بداند که آن را نمی‌داند؛ مانند اینکه ما نمی‌دانیم در کره مریخ ساکنانی وجود دارد یا ندارد، اما به این جهل خود آگاهیم، و می‌دانیم که این مطلب را نمی‌دانیم، پس ما در واقع فقط یک جهل داریم. جهل مرکب  آن است که انسان چیزی را نداند، و به این جهل و نادانی خود توجه نداشته باشد، بلکه خود را عالم به آن پندارد. در چنین مواردی انسان نمی‌داند که جاهل و ناآگاه است؛ مانند کسانی که دارای عقاید باطل‌اند، و خود را آگاه به حقایق می‌پندارند، در حالی که در واقع نسبت به آن جهل دارند. این نوع جهل را جهل مرکب می‌نامند، زیرا از دو جهل ترکیب یافته است: یکی جهلِ به واقع و دیگری جهل به این جهل.

چگونه دچار جهل مرکب نشویم؟

بعد از توضیح درباره «جهل چیست» حال در مورد چیستی جهل مرکب یا همان توهم دانایی سخن می‌گوییم. جهل مرکب، نشان‌دهنده عدم آمادگی یا نپذیرفتن برخی حقایق و واقعیت‌ها است و ممکن است به شکل‌های مختلفی در زندگی افراد ظاهر شود. در زیر چند راهکار برای دوری از جهل مرکب پیشنهاد می‌دهیم:

1. پذیرش جهل
2. پرهیز از قضاوت‌های سریع
3. مطالعه کردن؛ یادگیری و تحقیق
4. توسعه تفکر منطقی
5. حفظ انعطاف‌پذیری

پذیرش جهل

پذیرش نادانی به معنای اراده آگاهانه برای قبول این است که هیچ کسی همه چیز را نمی‌داند و همه افراد در مواردی نادان هستند. این نه تنها یک اصل علمی است بلکه اصلی اخلاقی و تربیتی است. پذیرش نادانی، ابتدایی‌ترین گام برای یادگیری و بهبود است. زمانی که افراد می‌پذیرند که در یک حوزه خاص نادان هستند، به دنبال یادگیری و بهبود می‌گردند و باعث تشویق شدن به مطالعه، تحقیق، و مشارکت فعال در فرآیند یادگیری می‌شود. عدم پذیرش نادانی می‌تواند باعث بسته شدن در مقابل یادگیری و افتادن در «جهل مرکب» شود. افرادی که از پذیرش نادانی خودداری می‌کنند، ممکن است ترس از قضاوت دیگران را داشته باشند یا از اشتباه کردن ترس داشته باشند. فرد باید از خود بپرسد: «آیا من در مورد هر موضوعی کامل اطلاعات دارم؟» و «آیا ممکن است من اشتباه بکنم یا نادان باشم؟» افراد باید از سوالات دیگران استقبال کنند و به جای پنهان کردن نادانی، به دنبال پاسخ‌های درست باشند.

پرهیز از قضاوت‌های سریع

بدون داشتن اطلاعات کافی، قضاوت نکنید. زندگی و افراد پیچیده هستند، و گاهی اطلاعات کافی برای دادن یک قضاوت دقیق وجود ندارد. پرهیز از قضاوت‌های سریع به ما کمک می‌کند تا با پیچیدگی‌های مختلف مواجهه شویم و به جای قضاوت سریع، تلاش کنیم مسائل را از زوایای مختلف در نظر بگیریم و دچار توهم دانایی یا جهل مرکب نشویم. اساساً قضاوت‌های سریع ممکن است بر اساس احساسات یا تجربیات شخصی صورت بگیرند. اما این نوع قضاوت‌ها غالباً پایداری ندارند و ممکن است با دریافت اطلاعات بیشتر، تغییر کنند. پرهیز از قضاوت‌های سریع به ما این امکان را می‌دهد که نظرات خود را بر اساس واقعیت و به دور از شائبه جهل مرکب ابراز کنیم.

مطالعه کردن؛ یادگیری و تحقیق

مطالعه کردن و یادگیری و تحقیق، سرمایه‌گذاری در خود و برای خود است. مطالعه کردن، آگاهی و تفکر را گسترش می‌دهد. یادگیری و تحقیق به عنوان یک ابزار برای پیشرفت در زندگی شخصی و حرفه‌ای افراد تلقی می‌شود و با مطالعه و تحقیق می‌توان توهم دانایی یا جهل مرکب را از بین برد.

توسعه تفکر منطقی

تفکر منطقی به معنای استفاده از استدلال منطقی، تحلیل و ارزیابی منطقی است. توسعه مهارت تفکر منطقی باعث افزایش دقت در اتخاذ تصمیمات و پیش‌بینی عواقب احتمالی اقدام‌ها تا حد بسیار زیادی از جهل مرکب جلوگیری می‌کند. تفکر منطقی، تکنیک‌‌هایی برای حل مسائل ارائه می‌دهد که در فرآیند آگاهی و اندیشه بسیار مهم و تاثیرگذار است. هرچه اندیشه تقویت شود، شناختن جهل‌ها ساده‌تر و راحت‌تر می‌شود.

حفظ انعطاف‌پذیری

حفظ انعطاف‌پذیری یکی از موارد اساسی در مواجهه با چالش‌ها و تغییرات مختلف در زندگی است. این مهارت کمک می‌کند تا در مواقع غیرقابل پیش‌بینی و تغییرات در محیط‌های شخصی و حرفه‌ای، فرد بهترین عملکرد را از خود نشان دهند. فردِ منعطف راحت‌تر می‌تواند دانسته‌ها و نادانسته‌های خود را به چالش بکشد و این مهارت می‌تواند به او کمک کند تا در چاه جهل مرکب فرو نیفتد. انعطاف‌پذیری به معنی عدمِ جزم‌گرایی و عدمِ ایستایی در تفکر به هر قیمتی است. فردِ منعطف به دلیل مهارت «انعطاف پذیری» ای که دارد، می‌تواند در آنچه بدون دلیل یا با دلایل ضعیف، یقینی می‌داند، درنگ کند و آن را به چالش بکشد و به دادگاه منطق بکشاند.