شرح نیایشی از فارابی

مشخصات فایل برنامه معرفت ششم تیر ۱۳۹۳

موضوع برنامه: شرح سبحانک اللّهم سابق الموجودات التی تنطقوا بألسنه الحال و المقال

عنوان فصل: بررسی اندیشه فارابی

مدت زمان برنامه: ۴۵ دقیقه

حجم فایل ویدئویی:  ۱۲۹ مگابایت (MP4)

حجم فایل صوتی: ۱۸ مگابایت (MP3)

مختصری از متن برنامه:

سبحانک اللّهم سابق الموجودات التی تنطقوا بألسنه الحال و المقال

اندیشه های متعالی حکیم فارابی در همین فقره های دعایی که قرائت می فرمائید، مستتر است.

خوب اجازه بدهید که سبحان را معنی کنیم. (سبحان و تسبیح و سبّوح) از یک ریشه است. معنی لغوی آن پاکی است. خداوند پاک است. منزه است. خوب شکی نیست که خداوند منزه و پاک است. بلافاصله این سوال مطرح می شود که از چه چیزی پاک است؟ خداوند از نقائص امکان پاک است. هر آنچه که در عالم امکان، نقص حساب می شود و از لوازم عالم امکان است، پاک است.

عالم امکان نقص دارد و نمی شود چیزی ممکن باشد و از نواقص امکان پاک باشد. ممکن نیست. چیزی که ممکن الوجود است نمی تواند نقص نداشته باشد. چرا نمی تواند؟ چون حداقل اش این است که تا می گویی ممکن الوجود، یعنی می تواند باشد و می تواند نباشد. «می تواند نباشد» یک ناتوانی است. «نبودن» یک ناتوانی و یک نقص است. این حداقل است. نواقص دیگری مثل نقص مکان و زمان و تفرقه و جدای، غم و…بدی ها و شرور در عالم، عدم رضایت که آدمها دارند از جمله نواقص است. بنابراین وقتی ما میگوئیم که خداوند پاک است، یعنی از هر نقص امکانی پاک است. عالم ممکنات هم منحصر به کره زمین نیست. تا کهکشان و همه افلاک.

هستی محض و کمال و قدرت محض، نقائص امکانی را ندارد. از همان ابتدا فارابی، مبنای فلسفی خودش را با گفتن عبارت «سبحانک» بیان می کند.

«سابق الموجودات» کلمه «سابق» یک کلمه روشنی است یعنی قبل از موجودات. «سبق» یعنی قبل. این «سبق» چه سبقی است؟ این تقدم چه تقدمی است؟ انواع و اقسام تقدم داریم. تقدم زمان و مکانی، تقدم علّی، تقدم رتبی و… تقدم پدر بر پسر.. واجب الوجود بر ممکن الوجود تقدم دارد. اگر واجب الوجود نبود، ممکن الوجود هرگز به زیور هستی آراسته نمی شد. تصادف هم که در عالم نداریم پس مرجح می خواهد. مرجح هم هستی حق تعالی است. «سابق» است یعنی همه چیز از هستی حق و اراده حق و آگاهی حق ناشی می شود. این سبقت زمانی نیست. اصلا تصور سبقت زمانی بسیار مشکل است. لاکیف است.

آیا این تقدم در وجود، نشان نمی دهد که فارابی هم اصالت وجودی است؟

بله. نظریه اصالت وجود به نام صدرالمتألهین شیرازی تمام شده که با براهین متقن اثبات کرده است اما ریشه های این فکر هم در ابن سینا و هم در فارابی بوده است. در اینجا هم معلوم است که خداوند در وجود تقدم دارد. خداوند به ماهیات و قابلیات وجود می دهد. یعنی مجعول وجود است. هر آنچه در جعل، اصالت دارد،  در تحقق هم اصالت دارد.

فرض عدم هستی حق تعالی یعنی فرض عدم عالم است!