تفاوت حکمت و حق

مشخصات فایل برنامه معرفت ششم فروردین ۱۳۸۹

موضوع برنامه: تفاوت حکمت و حق

عنوان فصل: بررسی اندیشه ناصرخسرو

مدت زمان برنامه: ۴۳ دقیقه

حجم فایل ویدئویی:  ۱۱۷ مگابایت

حجم فایل صوتی: ۱۸ مگابایت (MP3)

مختصری از متن برنامه:

تفاوت حکمت و حق

ناصرخسرو با استناد به آیه شریفه {وَ لَدَیْنا کِتابٌ یَنْطِقُ بِالْحَقِّ} نتیجه می‌گیرد که حق به معنی میزان است. یا براساس استناد به آیه شریفه {إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ} می‌فرماید که گردش آسمان‌ها و زمین براساس میزان است و آن میزان «حقّ» است. ایشان می‌فرماید اولی الالباب یعنی کسی که صاحب خرد است، می‌تواند این میزان را تشخیص بدهد و صاحب تاویل است.

بله هر چیزی میزان دارد و در عالم چیزی بدون میزان نداریم. سرانجام میزانِ میزان‌ها عقل است. اصلا منطق را «علم المیزان» گفته‌اند. {کِتابٌ یَنْطِقُ بِالْحَقِّ} یعنی براساس میزان سخن می‌گوید. کتاب متعلق به خداوند است و این یعنی خداوند ینطق بالحق. یعنی میزان، سخن خداوند است چون خداوند حکیم است. اصلا میزان از حکمت سرچشمه می‌گیرد.

ابن‌سینا سه معنی برای «حقّ» قائل است:

1. اصل هستی؛ آنچه هست در واقع حق است.
2. حق، هستی مداوم و لایزال و جاودانه است.
3. سخنی که با واقع منطبق باشد. واقع اگر با سخن منطبق شد، حقّ است و سخن اگر با واقع منطبق شد، صدق است.

اما ناصرخسرو معنی دیگری اراده می‌کند و آن «عقل» است. حقّ براساس میزان است و هم حکیمی که بتواند حقّ را بفهمد. چه کسانی می‌توانند میزان را درک کنند؟ اولوالالباب. یعنی حق و حکمت دو روی از یک سکه هستند. اگر کسی (از اولی الالباب) به این درجه از میزان رسید که میزان همه چیز است، این تاویل است. تاویل یعنی بازگشت به اصل