اصل فلسفی ملاصدرا چیست؟

مشخصات فایل برنامه معرفت هشتم اسفند ۱۳۸۷

موضوع برنامه: اصل فلسفی ملاصدرا چیست؟

عنوان فصل: هستی‌شناسی فلسفی

مدت زمان برنامه: ۴۶ دقیقه

حجم فایل ویدئویی: ۱۲۲ مگابایت (MP4)

حجم فایل صوتی: ۱۸ مگابایت (MP3)

مختصری از متن برنامه:

اصل فلسفی ملاصدرا چیست؟

اینکه هر نظام فلسفی بر یک اصلی مبتنی است، شکی نیست. چون اگر نظام فکری و فلسفی، مبنا و زیربنایی نداشته باشد، دقیقاً مانند یک ساختمانی است که زیربنا نداشته باشد؛ واضح است که این ساختمان، سرپا نخواهد بود. نظام و اصل فلسفی ملاصدرا چیست؟ البته که مفهوم وجود، بدیهی است ولی زیربنای نظام فلسفی صدرالمتألّهین، مفهوم وجود نیست بلکه خود وجود است. منتها اینجا جای بحث بیشتری دارد که چگونه خود وجود، زیربنای یک نظام فلسفی قرار می گیرد؟

یعنی نه وجود به قید مفهوم، بلکه خود وجود. آیا وجود، زیربنای فکر صدرالمتألهین است یا مفهوم وجود؟ طبعاً مفهوم وجود نیست؛ ضمن اینکه چنانچه فرمودید، مفهوم وجود هم بدیهی است. البته که مفهوم وجود، بدیهی است اما زیربنای نظام فکری و فلسفی صدرالمتألّهین، وجود است. البته خود وجود هم بدیهی است. در اینجا بحث قابل ملاحظه ای مطرح است که شاید کمتر هم به آن توجه می شود، و آن اینکه هم مفهوم وجود بدیهی است و هم خود وجود بدیهی است.

معنای بداهت چیست؟ بداهت در مفهوم وجود یعنی چه و بداهت خود وجود یعنی چه؟ در پاسخ به سؤال «بداهت یعنی چه» باید گفت: بدیهی یعنی چیزی که:

• بسیط است؛ یعنی از چیز دیگری ساخته و ترکیب نشده است و خود آن، اصل است.
• بدون واسطه است و مبتنی بر فهم دیگری نیست؛ یعنی اولاً و بالذات، مفهوم است.

کل از جزء، بزرگتر است. این یک مفهوم بدیهی است. یعنی چه؟ یعنی برای فهم این مطلب، نیازمند فهم مطلب دیگری نیستیم و فقط کافیست تا معنی کل و جزء را تصور کنیم. چون وقتی می گوییم: کل از جزء بزرگتر است، در این جمله و گزاره، یک مفهوم کل و یک مفهوم جزء و یک حکم به اینکه کل، بزرگتر از جزء است، به کار برده شده است. پس باید تصوری از جزء و تصوری از کل داشته باشید. وقتی که از کل، تصور صحیحی داشته باشید و از جزء نیز تصور صحیحی داشته باشید، بالبداهه حکم می کنید که: کل از جزء بزرگتر است. این یک مفهوم بسیار بدیهی است و واسطه نمی خواهد.

بنابراین، تعریف بداهت مفهوم این است که آن مفهوم، مبتنی بر فهم دیگری نباشد و مفهوم دیگری در این میان، وساطت نکند؛ این اصل فلسفی ملاصدرا است. خود مفهوم باید اولاً و بالذات در ذهن ما روشن باشد. این مثالی هم که زده شد، بیانگر بداهت در یک گزاره بود. وقتی گفتیم: کل از جزء بزرگتر است، این یک قضیه و یک گزاره است. اما معیار بداهت در تصورات نیز به همین گونه است.