چرا منطق الطیر را منطق الطیر گویند؟

مشخصات فایل برنامه معرفت سی و یکم اردیبهشت ۱۳۸۹

موضوع برنامه: چرا منطق الطیر را منطق الطیر گویند؟

عنوان فصل: بررسی اندیشه‌های عطار نیشابوری

مدت زمان برنامه: ۴۰ دقیقه

حجم فایل ویدئویی:  ۱۲۴ مگابایت (MP4)

حجم فایل صوتی: ۱۹ مگابایت (MP3)

مختصری از متن برنامه:

بله طیار و طیر به معنی پرواز است و کاملا مشخص است که سمبلیک است. در منطق الطیر از شرح حال مرغان سخن گفته شده اما در واقع این شرح حالِ آدمی است. انسان با بدن‌اش قدم به قدم سیر می‌کند اما با فکرش، پرواز می‌کند. نسبت منطق با زبان مانند نسبت روح با جسم است.

البته از همین جا بحث دیگری نیز آغاز می‌شود که نسبت زبان و منطق چگونه است؟ آیا منطق، زبان است؟ در آغاز مباحث منطق، منطق‌دانان به «مبحث الفاظ» پرداخته‌اند. برخی به این بحث اشکال وارد کرده‌اند که منطق چه جای لفظ است؟ اصلا منطق، معقول ثانی است و لفظ به چه دردی می‌خورد؟ هرچند که لفظ و کلام، ظهور فکر است اما فکر بالاتر است.

در قرن سوم هجری بین ابوبشر متی (که استاد فارابی بوده) و ابوسعید سیرافی (نحوی بزرگ) در حضور خلیفه مناظره‌ای رخ داد. ابوسعید سیرافی ادعا داشت که ما با داشتن علم نحو یا همان زبان و الفاظ، نیازی به منطق نداریم. ابوبشر متی معتقد بود که منطق، ورای زبان است و زبان نمی‌تواند کفایت منطق را بکند. که ماجراها پیش آمد و ظاهراً در آن مجلس ابوسعید سیرافی غالب شد. که بعدها فارابی از این ماجرا گله می‌کند که شکست ابوبشر متی به دلیل عدم تسلط وی به زبان عربی بوده است.

حال برگردیم به سوال، که چرا منطق الطیر را منطق الطیر گویند و چرا «لسان الطیر» گفته نشده؟ منطق بالاتر از زبان است. منطق ممکن است به زبان نیاید ولی همچنان منطق است. منطق وزانِ ذات آدمی است. روح و نفس ناطقه انسان، منطقی است و اصلا منطق فطرت آدمی است. کلمه «طیر» هم به معنی این پرندگان نیست و سمبلیک است؛ و این اشاره به فکر آدمی است که دائم در پرواز است.