ظهور جمله اشیا به ضد است / ولی حق را نه مانند و نه ند است

مشخصات فایل برنامه معرفت هجدهم دی ماه ۱۳۹۴

موضوع برنامه: ظهور جمله اشیا به ضد است

عنوان فصل: شرح اندیشه شیخ محمود شبستری

مدت زمان برنامه: ۴۷ دقیقه

حجم فایل ویدئویی: ۱۱۲ مگابایت (MP4)

حجم فایل صوتی: ۱۸ مگابایت (MP3)

مختصری از متن برنامه:

ظهور جمله اشیا به ضد است      ولی حق را نه مانند و نه ند است

چو نبود ذات حق را ضد و همتا     ندانم تا چگونه دانی او را

زهی نادان که او خورشید تابان    به نور شمع جوید در بیابان

مصرع اول این بیت (ظهور جمله اشیا به ضد است) در واقع اشاره به جمله معروف «تُعرف الاشیاء بأضدادها« است. به لحاظ درک ماهوی و ادراک جوهری، نیازی به شناخت ضد، برای شناخت نیست اما به لحاظ عالم اعراض، نیاز است که از طریق اضداد، اشیاء را بشناسیم زیرا که ما «حس جوهرشناسی» نداریم. زیرا که جوهر یک امر معقول است و تنها با عقل می شود شناخت. فرض کنید که یک رنگ بیشتر در عالم نبود، آیا اصلا «مقوله رنگ» قابل شناخت بود؟ یا جز خوبی چیزی نبود و بدی اصلا مفهوم نداشت آنگاه متوجه می شدید که خوبی خوب است؟ راهی برای شناخت اصل خوبی و بدی نبود.

جناب شیخ شبستری در این ابیات، بدون اینکه اسمی از «جوهر و عرض» -که یک مبحث فلسفی است- بیاورد، جوهر واقعی را خداوند می داند که می فرماید که «ولی حق را نه مانند و نه ند است» سپس او حال شخصی که می خواهد خدا را به ضد و ندّ بشناسد به حال فردی می داند که در وسط بیابانی که خورشید تابان دارد، با یک شمع می خواهد خورشید را پیدا کند.

زهی نادان که او خورشید تابان      به نور شمع جوید در بیابان