دوره آموزش منطق
متن برنامه معرفت

شرق و غرب حقیقت، در کلام ابن سینا

بررسی مسئله غربت انسانی از دیدگاه معرفت شناسی ابن سینا

این شعر زیبا در واقع خلاصه ای از رساله ی الحکمه المشرقیه ابن سینا است. بارها عرض کردم که ابن سینا در درجه اول یک فیلسوف است ولی یک عارف هم است. کتاب های کوچک ابن سینا، رساله های متفرقه مثل همین الحکمه المشرقیه، رساله الطیر کمتر خوانده شده، نمی گویم اصلا خوانده نشده، کمتر خوانده شده و این جنبه ی معرفتی ابن سینا مورد غفلت واقع شده است. الان مطلبی که بیان شد در رساله الحکمه المشرقیه، و چه شعر زیبایی هم هست، من از بلاد حبیبم نه از دیار غریب.مهیمن همان فرشته است همان عقل فعال است. این کلمه بلاد حبیب و دیار غریب، بلاد که «ب» دارد و دیار که «ر» دارد با غریب.

شهر ما شهر حبیب است شهر عشق است شهر محبت است. ما غریب نباید باشیم و نیستیم اما متاسفانه در غربت گرفتاریم. بلاد حبیب کجاست؟ اولا خدا محب است چون خدا محب هست، حبیب هم هست. ما از بلاد الهی هستیم. {یحبهم و یحبّونه} خدا محبّ است. صفت و لقب شریف حضرت ختمی مرتبت در میان همه انبیاء حبیب الله است. حضرت موسی کلیم الله است. حضرت عیسی روح الله است و حضرت ابراهیم شیخ الانبیاء، خلیل الله است. حضرت ختمی مرتبت حبیب الله است. حالا ما از دیار حبیبیم و حبیب مطلق و محبوب مطلق و محب مطلق خداوند است. ولی با اینکه از دیار حبیبیم و از دیار غریب نیستیم در واقع، حالا باید ببینیم ما واقعا احساس غربت می کنیم در این عالم یا نه؟

مطالب مشابه

این یک مسئله خیلی مهمی است، روانشناس ها گوش بدهند، انسان شناس ها گوش بدهند. همه کسانی که با هویت آدمی سرو کار دارند نه ظاهر انسان و بدن انسان، هویت آدمی، یه غربتی گویا در انسان هست، غربت که می گوییم نه اینکه از شهر یا کشورش به شهر یا کشور دیگر برود، خب خیلی ها می روند و زندگی می کنند اون هم یک نوع غربت هست ولی انسان در این عالم کم و بیش احساس غربت می کند. انسان غم را تجربه می کند. غم یعنی چی؟ انسان غم را می فهمد یعنی چی. حالا بعضی ها غمگین را خیلی خوب تجربه می کنند، خیلی غمگین اند، غمناک اند. بعضی ها شادند، خیلی شاد و شنگول و سرحالند. ولی چه انسانی را شما می شناسید در عالم که غم را تجربه نکرده باشد؟ میشه یه آدمی را پیدا کنی در کل کره ی زمین و به من نشان بدهی که معنی غم را نفهمد و غم را یکبار تجربه نکرده باشد، می شود؟ نمیشه انسان غم را تجربه نکرده باشد و اگر یک انسانی پیدا شود که غم را هیچ وقت تجربه نکرده باشد، من شک دارم که اصلا آن آدم است یا نه.

حیوانات غمگین اند؟ حیوانات غم دارند؟ مشکل دارند، گرسنه می مانند، مریض می شوند، درد می کشند، بچه اش تلف می شود. همه اینها است ولی غمگین نیست. خب یه سختی داره بعد هم تموم می شود، یا زنده می ماند یا میمیرد. جمادات غمگین نیستند. نباتات غمگین نیستند هیچ درختی غمگین نیست. درخت غمگین شما دارید؟ دریای غمگین؟ کوه غمگین؟ حیوان غمگین هم نداریم، حیوانات شادند. تا وقتی زنده اند، زنده اند و وقتی مردند، مردند. غمگین نیستند، غم را تجربه نمی کنند. و هیچ حیوانی هم از غم صحبت نکرده. ولی شما اشعار شعرا، داستان ها، رمان ها، حکایت ها را ببینید؟ کدام داستان، کدام شعر، کدام رمان، کدام حکایتی است که شمه ای از غم دورنش نباشد؟ حالا غم سلسله مراتبی دارد، بعضی ها غمشان عمیق است و بعضی ها غم های سطحی دارند، البته غم و شادی همیشه توام است نمی خواهم بگویم انسان همیشه غمگین است. شاید اصلا اگر غم نبود، شادی معنی نداشت. اگر غم معنی نداشت شادی چه معنی می داشت؟ هیچ. به قول شاعر معاصر خدا رحمتش کند، استاد جلال همایی یه غزل قشنگی دارد، می گوید گر غم نبود، چهره ی دنیا صفا نداشت شادی نبود و این همه برق و جلا نداشت. غم با غربت، هم غربت غ دارد هم غم. غم بوی غربت می دهد .

حالا چرا انسان غم دارد؟ خب شما یه پاسخ سریع و فوری به من میدید که برای اینکه به آرزوهایش نمی رسد. برای اینکه آرزوها و خواسته هایی دارد که به آنها نمی رسد. بله این می تواند منشا غم باشد. یا یه چیز خوبی داشته از دست داده، غمگین می شه. این جواب درستی است. غلط نیست. اما گاهی ممکن یه آدمی باشه که نه چیزی را از دست نداده، شکست هم نخورده هر چیزی هم خواسته بدست آورده. اما یه همچین آدمی هیچ وقت غم را نمی فهمد؟ حداقل گذشتن عمر که دارد جوانی اش میگذرد و تمام می شود برایش غم می آورد، حداقلش این است که فکر می کند که دارد از دست می رود. حداقلش این است که فکر می کند دارد پیر می شود. حداقلش این است که فکر کند می میرد. همه چیز دارد به خواسته هایش رسیده است. کمبود ندارد، فقر ندارد، بیمار نیست. اما فکر مرگ را ندارد؟ آدمی که فکر نکند که می میرد، اون چه آدمی است؟ هر آدمی می داند که می میرد. همین خودش کمی غم می آورد.

غم خصلت انسان است. اینکه شاعر می گوید ” من و غم گفته ها داریم نهانی، صفا بی غم ندارد زندگانی” یعنی اگر غم نبود شادی معنی نداشت اگر اصلا غم معنی نداشت شادی هم معنی نداشت وقتی شادی معنی دارد که غم معنی داشته باشد. حالا غم را کمش کنیم یا طردش کنیم یا غم را از بین ببریم شادی می آید. شادی می آید جای غم می نشیند. دوباره غم بعدی می آید دوباره شادی بعدی و همین طور غم و شادی با هم توام اند. انسان بین غم و شادی یا درون غم و شادی زندگی می کند. غم مطلق نیست اگر هم غم باشد کم کم خود آن غم شادی آور است. یا غم می رود و شادی می آید. شادی مطلق هم نیست. انسان بین غم و شادی یا در غم و شادی زندگی می کند.

حالا این کلمه غم که می گوید ” من از بلاد حبیبم نه از دیار غریب ” غربت یعنی چه؟ اینها را می خواهم کم کم معنی کنم تا برسیم به نتیجه حرف شیخ الرئیس، ابوعلی سینا. پس انسان غریب است و احساس غربت می کند. حالا چرا احساس غربت می کند؟ انسان در وطنش هم گاهی احساس غربت می کند. برای اینکه انسان به اصل خودش فکر می کند. حیوانات به اصل خودشان فکر نمی کنند، که من کجا بودم، آمدم ؟ ولی انسان فکر می کند درسته که من زندگی می کنم در شهر خودم هستم در وطن خودم هستم. اصل من کجا بوده؟ آدم از خودش نمی پرسه از کجا آمده؟ “از کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود؟ به کجا می روی آخر، که ننمایی وطنم ” حتی بچه ها، بچه های کوچک از مادرشون می پرسند که من از کجا آمدم؟ بچه های کوچک بهتر این سوالات را می پرسند. انسان وقتی بزرگ شد، اشتغال به کارهای دنیوی پیدا کرد کم کم این سوالات یادش می رود. یه جایی خواندم در یک حکایت طنزی شیرین بود. یه بچه از مادرش پرسید که: مادر من از کجا آمدم تو من رو از کجا آوردی؟ بچه کوچک بود، حالا این مادر چه توضیحی بدهد که تو از کجا آمدی، بخواهد رحم و نطفه و … را بگوید این ها برای بچه خیلی سنگین بود. بچه پرسید تو برای چی من را آوردی؟ من برای چه آمده ام؟ کجا بودم من؟ مادر یه جواب قشنگی داد. گفت مادر من از وقتی که خودم بچه بودم تو در آرزوهای من وجود داشتی. این خیلی حرف درستی هست. گفت تو نتیجه آرزوهای من هستی. 

پس هر انسانی به این فکر می کنه که من از کجا آمدم؟ و به کجا خواهم رفت؟ هیچ انسانی نیست که به مرگ نیندیشد. اصلا انسان ذاتا مرگ اندیش است و به مرگ می اندیشد. از خودش می پرسد حالا من مردم چه می شود؟ در جلسه قبل عرض کردیم که بعضی ها مرگ را مرز می دانند. بعضی ها پایان. حالا چه کسانی که پایان بدانند و چه کسانی که مرز بدانند. در هر دو این سوال مطرح است که من بعد از مرگ کجا خواهم رفت؟ سوال قبلیشان این است که من از کجا آمده ام؟ این از افکار اصیل ایران است. هر چه انسان اشتغالات دنیوی اش بیشتر باشد این افکار کمتر است. ولی حتی کسی که همیشه مشغول امور دنیویست باز در لحظه هایی این فکر به سراغش می آید. حالا چون دنبال اصلش می گردد که من از کجا آمده ام، می خواهد بداند وطن اصلی اش کجاست. وطن اصلی جایی است که شاعر می گوید ” من از بلاد حبیبم نه از دیار غریب ” از دیار و بلاد حبیب آمده و این جا غربت است. حالا چرا اینجا غربت دارد؟ چون همیشه فکر وطن اصلیش است. هیچ وقت انسان فکر نمی کند که وطن اصلی اش این دنیاست. چرا؟ میتونه بگه این دنیا وطن من است. همین جا دل خوش می کنم. همین جا، جای من همین جاست من آمده ام که همین جا بمانم. اما وقتی فکر می کند که اینجا ماندنی نیست، چه کسی فکر می کنه که برای همیشه اینجا ماندنی است. به مجرد اینکه احساس می کند اینجا برای همیشه ماندنی نیست احساس می کند عارییتی است. تا احساس عارییت کرد، غربت آغاز می شود. خب حالا چه کار کند که از این غربت رهایی پیدا کند؟ باید کم کم فکر کند به اون فرشته، به اون سالک و راهی سفر اصلی شود. باید ببیند که اصلش کجا بوده؟ اگر اصلش را پیدا کرد اونموقع کم کم اون غربت یک مقداری درونش کمتر اثر می گذارد. و این از چه طریقی ممکن است؟ فقط از طریق آگاهی.

آگاهی همیشه معاصر است. به یکسری از حرف هایی که میزنیم باید فکر کرد. ما با گذشته معاصر نیستیم. خیلی از قضایا اتفاق افتاده در صد سال پیش، دویست سال پیش، هزار سال و دوهزار سال پیش. معاصر یعنی هم عصر ما، هم زمان ما. گذشته حتی دیروز دیگه هم عصر ما نیست فردا هم هم عصر ما نیست. ما در این لحظه هم عصریم. تنها چیزی که همیشه معاصر ماست، آگاهی است. آگاهی هیچ وقت به گذشته سپرده می شود؟ آگاهی همیشه معاصر است. پس، تنها چیزی که معاصر است و ما را از غربت نجات می دهد، آگاهی است. و حقیقت همیشه میل دارد که از زمان فرا رود. حقیقت در یه برهه ای از زمان باقی می ماند و بعد با زمان تمام می شود یا باقی می ماند؟ حقیقت همیشه از زمان فرا می رود. حقیقت همیشه حقیقت است. حقیقت امروز و دیروز و فردا ما نداریم. متاسفانه امروزه می گویند حقیقت امروز، حقیقت دیروز، حقیقت فردا. حقیقت دیروز و امروز و فردا ندارد.

حقیقت برای همیشه حقیقت است. حقیقت دیروز رفته است، حقیقت که رفتنی نیست. حقیقت که برود حقیقت نیست. اصلا حقیقت، حق، الحق، یعنی پا برجا. یعنی ثابت یعنی لایزال. برای معنی حقیقت معانی متفاوتی ذکر شده است. مطابقت کلام با واقعیت و …. این ها را ما حالا کار نداریم. اما حق ثابت است. بنابراین حق همیشه از زمان فرا می رود. حق از چندین میلیارد سال پیش اگر حق بوده هنوز هم حق است واگر الان حق است و در گذشته هم حق بوده، در آینده هم حق خواهد بود. حق امر فرا زمانی است. آگاهی هم همیشه معاصر است. آگاهی به گذشته سپرده نمی شود. آگاهی یعنی ما آگاهیم که الان چه خبر است. بنابراین تنها راه رها شدن از غربت غربی، حالا چرا می گوییم غربت غربی؟ هم ابن سینا گفته هم شیخ اشراق، غربت را می گوید، قصه الغربه الغربیه . غربت چرا غربی است؟ منظور غرب جغرافیایی هست؟ نه نه اصلا. ما یک غرب و شرق جغرافیایی داریم، که ما الان در مشرق عالمیم. در مشرق کره ی زمین هستیم ما شرقی هستیم. غربی ها آن طرف زندگی می کنند که غربی هستند. این یک تقسیم جغرافیایی است. اون غرب و شرقی که در کلام ابن سینا هست و حکمت المشرقین که می گوید. منظورش شرق جغرافیا نیست، منظور شرق و غرب حقیقت است. شرق حقیقت چیست؟ و غرب حقیقت چیست؟ حقیقت از کجا طلوع می کند؟ از اونجا که حقیقت طلوع می کند، اونجا مشرق است. حقیقت مثل خورشید است.

آگاهی، نور است. آگاهی و حقیقت نورند. خورشید اند. از اونجایی که آگاهی می آید و اونجایی که حقیقت ظهور پیدا می کند. گویی خورشید حقیقت طلوع می کند. ” شرق خورشیدی که شد باطن فروز   قشر و عکس آن بود خورشید روز ”  یعنی مشرق حقیقت. مشرق حقیقت آنجاست که خورشید حقیقت از آن طلوع می کند. و از باطن انسان است. یعنی باطن انسان شرق حقیقت است. و شرق حقیقت وقتی آمد در ظاهر ” این بدن مانند آن شیر علم   فکر می جنباند او را دم به دم. ما همه شیران ولی شیر علم   حمله مان از باد باشد دم به دم ” وقتی حقیقت آمد در ظاهر، اگر بخواهیم در ظاهر خلاصه اش کنیم، غروب پیدا می کند. حقیقت را نمی شود در ظواهر یافت. چون حقیقت به ظواهر محدود ما خلاصه نمی شود. اگر ما حقیقت را خواستیم در شکل محدود کنیم، غروب می کند. اینجا غروب، مغرب حقیقت است. حقیقتی که لایتناهی است و از مشرق طلوع می کند در یک مفهوم در یک شکل در یک واقعه خلاصه بکند. اینجا غربت است.

اجازه بدهید من در اینجا وارد یک صحنه ی دیگر بشوم. ما امروز در دنیای هنر زندگی می کنیم، امروز انواع هنرها ظهور کرده است. هنرهای تصویری، نقاشی، گرافیک، سینما، سینما امروز هنر هفتم است. خیلی هنر مهمی است. هر هنرمندی باید متکی به یک نظریه ی عقلانی باشد. اگر هنرمندی یک نطریه ای پشت هنرش نداشته باشد، هنرش بی ارزش است. یعنی اصلا هنر نیست. هنر باید متکی باشد بر یک نظر عقلانی. تا اینجا حرفی نیست. اگر هنری اصیل باشد باید متکی به یک حقیقت عقلانی باشد. اما آیا می شود حقایق عقلانی را در صور خلاصه کرد؟ اونجاست که فاجعه ایجاد می شود. هنر به عالم عقل، به عالم بی نهایت، متکی است. تردیدی نیست. اما اگر بخواهیم عالم حقیقت را، عالم نظر را در صورت خلاصه کنیم، چه کار کردیم؟ ذبحش کردیم یعنی شهیدش کردیم. یکی از مشکلاتی که دنیای امروز دچار غربت غربی شده این است که حقایقی که بی نهایت است از مشرق حقیقت روی گردانیده و در صورت ها خلاصه شده. وقتی که در صورت خلاصه شده، اینجا مغرب حقیقت است. این شرق و غربی که ابن سینا و حکما می گویند، شرق و غرب حقیقت را می گویند. آدم گرفتار صورت محض شد و نتوانست از این صورت به نظر و غیرمتناهی برود اینجا گرفتار غربت غربیه شده است. الان امروز وقتی ما از مطلق گاهی صحبت می کنیم می گویند مطلق یک امر انتزاعی است که ما بافتیم. ببینید چقدر بی توجهند. این ها توجه ندارند که جهان مملو از مطلق است. پس چرا ما به مطلق نمی رسیم؟ برای اینکه ما مطلق را کنار هم میگذاریم و امور را پهلو هم می گذاریم تا پهلو هم گذاشتیم شکل می دهیم در صورت خلاصه می شویم و بعد می گوییم مطلق انتزاعی است. ما از مطلق به مقید می آییم یا از مقید به مطلق می رویم؟ از مطلق به مقید. ببینم مطلق نبود مقید چه معنی می داشت؟ هیچ. مقید همان مطلقی است که ما در یک شکل محدود آن را داریم میبینیم. این بحث مطلق و مقید یک بحث خیلی عمیقی است. و این جنگی می شود بین فلسفه و علم. ببینید الان فیلسوفان به علم یه حرف هایی میزنند، طرفداران علوم می گویند فلسفه دیگر کاربردی ندارد. اصلا فلسفه به چه دردی می خورد. این انتزائیات و بافتنی هاست. اما این ها توجه ندارند که اگر فلسفه نباشد، علوم نیست.

اگر فلسفه نبود علوم جایگاهی نداشت. اعتبار علوم به فلسفه است. فلسفه یعنی فرا رفتن از محدودیت های فیزیکی. شرق یعنی فرا رفتن از غربت غرب. ما از شرق و غرب جغرافیایی صحبت نمی کنیم. اینکه ابن سینا رساله مشرقی می نویسد منظورش از مشرق، شرق حقیقت است. والا ما اگر در صورت ها خلاصه شویم دچار غربت غرب می شویم. پس سالک یا نفس ناطقه در اثر سلوک درونی به اون اشراق می رسد. که بعدا حکمت الاشراق هم از اینجاست. پس شرق و غرب اقلیمی است که در آنجا خورشید معرفت طلوع می کند. اما نکته ای که نفس ناطقه از فرشته ی راهبر سوال میکند و میپرسد من از آمده ام و به کجا باید بروم؟ فرشته مسیر را به او نشان میدهد، اقلیم شرق را به او نشان می دهد. راه و روش رفتن را یا راه و رسم منزل ها را به او نشان می دهد. بعد از او نشانه می خواهد. اما این را در رساله الطیر بیان می کند. تقریبا سیاق این ها حی بن یقظان بر قصیده ی عینییه، تمام ما می بینیم که حکیم ابوعلی سینا دارد از لایه های پنهان نفس پرده برداری می کند. درون خود انسان را دارد نشان می دهد. اینکه بهش میگه نشانه اش چیست؟ من چگونه می توانم؟ گفت شما برو ” تو پای به ره در نِه و هیچ مگو  خود ره بگویدت که چون باید کرد” یک نور روحانی می آید و از تو دستگیری می کند. حالا اینها بهانه ای می شود که شیخ اشراق بیاید و در آن وادی بدرخشد و کار ناتمام بوعلی را تمام می کند. خود شیخ اشراق فرموده است که من کارم را از جایی آغاز کردم که شیخ الرئیس ابوعلی سینا کارش را بدانجا پایان رسانده است. یعنی کار خودش را دنباله ی ابن سینا می داند، شیخ اشراق. با اینکه بارها این را عرض کردیم که بعضی ها می گویند  ابن سینا مشائی است و شیخ الرئیس مشرقی است. نخیر، خود شیخ اشراق می گوید که ابن سینا اشراقی بوده است و همین حکمت مشرقیه که عرض کردم معنی اش همین است و باید به شرق حقیقت رسید. شرق حقیقت راهنما، همان خضر راه است همان عقل فعال یا فرشته ی وحی است. اینها راهنمای انسان هستند و بی راهنما نمی شود رفت. ولی خب تلاش می خواهد. انسان باید حی بن یقظان ، یعنی راه بیفت، یعنی باید نماند. توقف در دیار غربت نمی شود. نباید در دیار غریب ماند باید به بلاد حبیب راه پیدا کنم. این راه رفتن همان سلوک است و رسیدن به حقیقت یا واقعیت.

ببینید این مسئله ی واقعیت بارها عرض کردیم، شاید از هر آدمی بپرسی می گوید، من واقع بینم و خودش را هم، حق می داند. کمتر آدمی است که بگوید من بر حق نیستم یا واقع بین نیستم. از هر آدمی بپرس شما واقع بینی؟ می گوید بله من واقعیت را می دانم. ولی واقعیت چیست؟ شاید بدیهی ترین چیز باشد. چه کسی شک دارد در واقعیت؟ همه می گویند ما واقعیت را می شناسیم. حالا اگر بپرسیم خب یک تعریفی از واقعیت بدهید، تو که واقعی هستی، واقعیت چیست؟ چه جوابی از مردم می شنوی؟ ممکن است بگوید این میز واقعیت است، بله این میز واقعیت دارد. حالا این میز واقعیت است یا واقعیت دارد؟ واقعیت دارد. این دیوار واقعیت است یا واقعیت دارد؟ واقعیت دارد. کره ی زمین واقعیت است؟ یا واقعیت دارد؟ واقعیت دارد. همه اینها واقعیت دارند.

خب خود واقعیت چیست که این ها واقعیت دارند؟ این ها مثال لفظی نیست، بازی با الفاظ نیست. اینها یه واقعیت است. وقتی که من دارم می گویم همه چیز واقعیت دارد این جهان واقعیت دارد. یا جهان واقعیت است؟ پس چرا می گوییم واقعیت دارد؟ پس معلوم میشود واقعیت از جهان وسیع تر است. به همین جهت می گوییم جهان واقعیت دارد. آیا واقعیت همان چیزی است که رخ داده است؟ چه حالا و چه در تاریخ؟ یا اون چیزی که می توانسته رخ بدهد ولی رخ نداده، آن هم واقعیت است؟  پس تا حالا یه سوال، آیا واقعیت آن چیزی ست که رخ داد در تاریخ و در حال، الان هست و در تاریخ تحقق پیدا کرده یا اون چیزی که هم می توانست رخ بدهد اما رخ نداد، اون هم واقعیت است؟ این یه سوال. یه سوال دیگر هم دارم، آیا واقعیت آن چیزی است که تا حالا رخ داده و اکنون هست؟ یا اون چیزی است که در آینده هم رخ می دهد، اون هم واقعیت است؟ آنچه در تاریخ تحقق پیدا کرده است واقعیت است. آنچه اکنون هست هم واقعیت است. یک میز هم واقعیت است. اما آنچه که ممکن بود رخ دهد ولی بنا به شرایطی و بنا به دلایلی رخ نداد. اون هم واقعیت است و آنچه که هنوز رخ نداده و تا ابد رخ خواهد داد اون هم واقعیت است. صحنه ی واقعیت چقدر وسیع می شود؟ بی کرانه می شود. بنابراین حق داریم بگوییم امور واقعیت دارند، واقعیت نیستند. هر امری واقعیت دارد، واقعیت بی کران است. ولی ما به هر امری اشاره کنیم اون بی کرانه نیست اون کرانمند است. محدود است. پس حق داریم بگوییم کره ی زمین دارد، کهکشان واقعیت دارد. عالم واقعیت دارد. خود واقعیت چیه؟ واقعیت آن چیزی است که هنوز رخ نداده، اون هم واقعیت است. اون چیزی که ممکن بود رخ بدهد واقعیت است و بنا به شرایطی رخ نداد، آن واقعیت می توانست باشد. حالا ببینید واقعیت چقدر وسیع می شود. {اذا وقعت الواقعه. لیس لوقعتها کاذبه} این آیه چقدر ظریف است. اذا وقعت الواقعه، یعنی آن واقعه ای که واقع شد. وقعت فعل ماضی است. لیس لوقعتها کاذبه یعنی آن که واقع شده، کاذب نیست. مسلم است که گذشته دروغ نیست. اونی که در گذشته واقع شده که دروغ نیست. می تواند دروغ باشد؟ واقع شده است دیگر. گذشته رو هم نمی شود تغییر داد، وقایع دیروز، پریروز را می توان تغییر داد؟ آینده را ممکن است تغییر بدهید شما، گذشته دیگر قابل تغیی نیست. ” اذا وقعت الواقعه ” اما این آیه ی شریفه فقط گذشته را می خواهد بگوید؟ به چه اشاره می کند؟ به واقعه ای که در آینده خواهد آمد. آن را می گوید عظیم است. آیه ی شریفه به واقعه ای که در آینده خواهد آمد و واقعیت است و واقع خواهد شد، دارد اشاره می کند.

در اینجا ممکن است یکی از من بپرسد چرا آیه ی شریفه در قرآن کریم، چیزی که در آینده عظیم است و خواهد رخ داد، چرا با فعل ماضی بیان کرده، وقعت فرموده. چرا نگفته یقع؟ یقع یعنی واقع می شود، وقعت یعنی واقع شد. چرا تقع نگفت و وقعت فرمود؟ ادبا حرف قشنگی زدند، گفتند: مضارع متحقق الوقوع مانند ماضی است. این تاکید است. این تفسیر از واقعیت زمان را بر می دارد. چون واقعیت از گذشته شروع شده، در حال جاریست، در آینده هم اتفاق می افتد. حتی ممکن بود رخ بدهد و رخ نداده هم واقعیت است. همه جا واقعیت است. گذشته و آینده منتفی است. بعضی از ادبای مفسرین که در قید گذشته و آینده و گرفتار گذشته و آینده بودند، جوابشان بد نیست. می گویند که مضارع متحقق الوقوع یعنی آنکه حتما واقع می شود به صورت ماضی بیان شده که تاکید کند که حتما واقع خواهد شد. یعنی مضارع مانند ماضی. همانطور که ماضی قطعی واقع شده است مضارع هم حتما واقع خواهد شد. این حرف ادبا ست. ولی با این بیانی که بنده عرض کردم که اصلا واقعیت گذشته و حال و آینده ندارد. این دیگر فعل ماضی درش مطرح نیست. حرف قرآن هم همین است و اگر اینگونه تفسیر شود بهتر است، حرف ادبا چندان صحیح نیست {لیس لوقعتها کاذبه. خافضه رافعه. اذا رجت الارض رجا} با بیان ابن سینا هم از زمان حیات مرگ درش تنیده شده است. یعنی در واقع قیامت ما آغاز شده است. ببینید برای بعضی از اولیاء هم اکنون دارند قیامت را میبینند. آنهایی که فرا زمانند. اولیای بزرگ، اون داستان زید بن حارث که ما بارها در موردش عرض کردیم، که حضرت از او پرسید، در مسجد ماه رمضان بوده و در حال شبه چرت بوده، حضرت فرمود : کیف اصبحتَ؟ عرض کرد یا رسول الله اصبحتُ موقناً، در حال یقین. حضرت فرمود علامت یقینت چیست؟ عرض کرد یا رسول لله هم اکنون دارم قیامت را می بینم، جهنم را میبینم، بهشتی ها را می بینم. هم اکنون دارم میبینم، صدایشان را می شنوم. این یعنی فرا زمان است.

این است که همیشه حقیقت فرا زمان می رود و در بند زمان باقی نمی ماند و آگاهی همیشه معاصر است. ما آگاهی غیر معاصر نداریم. اصلا آگاهی کهنه نمی شود. آگاهی همیشه نو است و همیشه معاصر است ولی کسی که در چنبره ی زنجیر زمان گرفتار است و نمی تواند از قید زمان و مکان خارج شود. خب این همیشه در غربت است. این غربت غربیه همین است. غربت غربیه که شیخ اشراق گفته و ابن سینا شروع کرده، که حکمت مشرقیه نوشته، مشرق حقیقت را می گوید. وگرنه شما در مغرب جغرافیای الان انسان هایی را ممکن است ببینی که اهل حقیقت باشند. چه بسا افرادی باشند که به مشرق حقیقت راه یافتند، در غرب هم زندگی می کنند. و چه بسا در شرق جغرافیا آدم هایی باشند که همیشه در غربت غرب گرفتارند. این ها شرقشان جغرافیایی است ولی از نظر فکری غرب اند. به حقیقت نرسیدند. (می خواهیم که از مظلومیت بوعلی هم دفاع بکنیم) بوعلی از سر تفنن این رسائل را ننوشتند. بلکه حقایق قرآن و احادیث را بلعیده است و ازش جوشیده است. اینجا وقتی اون راهبر ازش سوال می کند میگه تو حرکت بکن، اون فرشته ی روحانی می آید دستت را می گیرد ” اذا بلغت به الاراده و ریاضه ” همین حرکت هم الکی نیست. اراده ی تو، پشتکار تو، خواست تو و ریاضتت ” حداً ” به یه حدی برسد ” انت لهو خلصاه من اطلاع النور الحق علیهم ” یعنی بعد این یک خلصه ای بهت دست می دهد که اونجا نور حق طلوع می کند. ” خورشید می ز مشرق ساغر طلوع کرد ” که اون نور می درخشد برای کسی که راه را شروع کند. اگر راه را شروع کرد نور می رسد. اما اگر نشست و متوقف ماند. آنجا به هلاکت ابدی می رسد و دیگر هلاک است. باید راه را رفت. توقف جایز نیست. نشستن جایز نیست باید راهرو بود. بارها آیات قرآن کریم وعده ” من جاهد فینا لنهدینَّهم سُبُلَنا…” این ” جاهَدَ” یعنی چی؟ یعنی حرکت کن و نشین، تنبل نشو. این درست مطابق با کلام مولاست که فرمود ” قد احیا عقله و الات نفسه ودق جلیله و لطفه غلیظه ” لطفه غلیظه چقدر این کلام زیباست. از غلظت به لطافت رفتن است. این عالم، غلظت است. غلظت ماده است. تاریکی ماده است. باید به لطافت روح و نور و معنا رسید. از غلظت باید به لطافت رفت. لطفه غلیظه، حضرت مولا فرموده است. خب وقتی که ما بمانیم در غلظت در تاریکی میبینیم. بعد هم شروع می کنیم از تاریکی گله کردن. یک حکیمی می گوید بابا اینقدر نشین از ظلمت و تاریکی گله کن و هی بگز تاریک است. پاشو یک شمع روشن کن، کار درست می شود. هی بشین بگو تاریک است! پاشو حرکت کن یک دانه شمع روشن کن. تاریکی ها می روند. اون روشنی شمع آگاهی است.

شیخ سهروردی در کتاب “غربت غریب ” ایشان هم از رمز حبوط انسان تا عروجش دارد سخن می گوید. و اینجانب در کتاب شعاع اندیشه و شهود در فلسفه ی سهروردی این مسئله بیان شده است که راه رهایی انسان از غریبستان وجود را به انسان نشان می دهد.

اگر انسان غریب بماند، آفاتی هم دارد و اون اینکه انسان را از خود بیگانه می کند و از خود بیگانگی هم یه تاریکی و ظلمت محض است و بیچارگی می آورد.

شاید مراد خود سهروردی هم همین باشد. تنها غربت وجودی نیست. غربت اجتماعی، غربت سیاسی، غربت اخلاقی، اصلا عالم در غربت فرو می رود. وقتی آدم خودش در باطن خودش را غریب دید، عالم در غربت فرو می رود.

چرا نه در پی عزم دیار خود باشم         چرا نه خاک سر کوی یار خود باشم

غم غریبی و غربت چو بر نمی تابم       روم به شهر خود و شهریار خود باشم

پیاده سازی متن برنامه معرفت ۱۵ آذر ۱۳۹۲: خانم علیشاهی

2/5 - (1 امتیاز)

کانال تلگرام دکتر دینانی

۴ دیدگاه

  1. باسلام وعرض ادب خدمت استاددینانی وآرزوی سلامتی برای ایشان.
    واقعیتش من چندسالیه واقعابی قرارم وراهی برای رسیدن.سوالات متعددی دارم ولی براآموزش فلسفه دوس ندارم برم حوزه.آیاراه دیگه هست.ضمناخیلی خوشحال میشیم استادیه راه ارتباطی بذارن وماازحضورایشان
    نهایت استفاده روببریم.واقعاخسته شدم.ممنون

  2. با سلام خدمت مدیریت محترم سایت
    کمال تشکر از خدمات شما را دارم
    بنده هم سوال مشابهی مانند خانم fatemeh دارم که ممنون میشوم پاسخ را به بنده نیز عرض فرمایید
    با احترام
    در پناه حق باشید

  3. دوست عزیز واغعا از خوندن خط به خط این جملات لذت برم … از خانم علیشاهی هم ممنون از زحمتشون … راستش من تا حدوی با فلسفه هایدگر و آثار فروید آشنایی دارم درحد مقدماتی ….اما با خوندن این مطالب الان متوجه می شم که چقدر در مورد فلاسفه خودمون بی توجه بودم …. از استاد کمال تشکر رو دارم …

  4. با سلام . لطفا پاسخ به سوال دوستان مبنی بر راهی برای اموزش فلسفه را برای اینجانب نیز ارسال کنید با تشکراز مدیریت سایت

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا