ایراد عرفا به فلاسفه
ایراد عرفا به فلاسفه در چه مسائلی است؟ وقتی عارف معروف جلال الدین مولوی پای استدلالیون را چوبین می‌شناسد، معنی سخنش این است که قدرت برهان و استدلال فلسفی در مقام مقایسه با توانایی و کشش شهودی ناچیز است و نمی‌تواند با آن برابر باشد. عارف بزرگ دیگر ابوسعید ابوالخیر نیز به همین مساله اشاره دارد. آنجا که پس از ملاقات با شیخ الرئیس ابوعلی سینا در مقام پاسخ به پرسش مریدان خود راجع به منزلت فیلسوف می‌گوید: «هر جا ما با چراغ روشن رفتیم این شیخ با عصای استدلال قدم گذاشت»
در آثار عرفا موارد بسیاری دیده می‌شود که از عقل و استدلال فلسفی نکوهش به عمل آمده و فلاسفه به دیده تحقیر نگریسته شده‌اند، ولی در همه این موارد منظور عرفا و اهل سلوک این بوده که در مرحله استدلال محض و تفلسف صرف نباید توقف کرد، زیرا منازل معنوی سلوک و مقامات باطنی از پیچ و خم استدلال بالاتر بوده و دامنه شناخت و معرفت در آنجا گسترده‌تر است. به این ترتیب عقل و استدلال در حد ذات خود معتبر بوده و در نظر عرفا نیز مردود نیست. آنچه بزرگان اهل معرفت در مقام نکوهش از استدلال فلسفی ابراز داشته‌اند صرفاً به منظور این بوده که توقف در مرحله استدلال فلسفی و غفلت از مقامات معنوی سلوک و شهود عرفانی، می‌تواند انسان را از وصول به مقصد اقصی باز دارد. چون در نظر این بزرگان، وصول به عالم جمع و حضور و مشاهده نور وجود، تنها از طریق سلوک معنوی و طیّ راه باطن میسر می‌گردد. این اشخاص بر این عقیده‌اند که «استدلال فلسفی در عین اینکه معتبر و ارجمند است از عالم علم حصولی و عالم ماهیات فراتر نمی‌رود.»
ایراد عرفا به فلاسفه در واقع به مرحله ماندن در استدلال است
از مجموع آنچه گذشت می‌توان دریافت که عارف، استدلال فلسفی را مردود نمی‌شمارد و فلسفه را نیز در جایگاه خود نکوهش نمی‌کند بلکه آنچه مورد اعتراض و انتقاد وی واقع می‌شود توقف در مرحله استدلال و منحصر دانستن راه حق به سبک و اسلوب اندیشه فلسفی است. بنابراین هم عرفای عالی مقام و هم اهل ظاهر هر دو به فلسفه حمله برده و فلاسفه را نیز مورد اعتراض شدید قرار داده‌اند. ولی حمله عرفا به فلاسفه به علت این است که آنان کار فلاسفه را ناقص دانسته و معتقدند که این گروه باید پای خود را از مرحله استدلال فراتر گذاشته و با عبور از این مرحله به ساحت بی پایان شهود و مکاشفه راه یابند.
خلاصه ایراد عرفا به فلاسفه این است که چرا فلاسفه از مقامات بالاتر غافل مانده‌اند و به مراحل پایین اکتفا کرده‌اند.
